15-masala.
Jadvalda
bankning choraklar bo‗yicha foiz stavkalarining
dinamikasi berilgan.
Yil
2018-yil
2019-yil
Chorak
1-chorak
2-chorak
3-chorak
4-chorak
1-chorak
2-chorak
3-chorak
y
t,
,%
8,1
9,5
-
10,0
12,2
-
12,8
Topshiriq:
Jadvaldagi bo‗sh kataklarni to‗ldiring va o‗rtacha o‗sish sur‘ati
dinamika ko‗rsatkichi asosida 2019-yil 4-chorak prognoz foiz stavkasini
aniqlang.
147
VI BOB. AMALIY EKONOMETRIK MODELLAR
6.1. Iqtisodiyotda chiziqli modellar
6.1.1. Uslubiy ko‘rsatma
Matritsalar algebrasining elementlaridan foydalanish ko‗p iqtisodiy
masalalarni yechishning asosiy usullaridan biridir. Jumladan, ko‗p
tarmoqli xo‗jalik faoliyatida tarmoqlar orasidagi balansni tuzishda va
tarmoqlararo munosabatlarni samaradorligini aniqlashda qo‗llaniladi.
Turli sanoat tarmoqlari bog‗liqligining balans tamoyiliga asosan,
i
–
tarmoq yalpi ishlab chiqarishi ishlab chiqarish va noishlab chiqarish
sohalaridagi iste‘mol hajmlarining yig‗indisiga teng bo‗lishi kerak. Eng
sodda
holda
balans
munosabatlari
i
in
i
i
i
y
x
x
x
x
2
1
,
n
i
,
,
2
,
1
(6.1.1) ko‗rinishga ega.
Bu yerda:
i
x
—
i
nchi tarmoq jami mahsulotining hajmi (uning
yalpi ishlab chiqarishi);
ij
x
—
i
nchi tarmoq mahsulotining
j
nchi
tarmoqda
j
x
hajmdagi mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan
hajmi;
i
y
—
i
nchi tarmoq mahsulotining noishlab chiqarish sohasida
o‗zlashtirish (iste‘mol) uchun mo‗ljallangan hajmi, yoki yakuniy
iste‘mol mahsuloti. Unga fuqarolarning shaxsiy iste‘moli, ijtimoiy
ehtiyojlarni qondirish, davlat institutlarini ta‘minlash va hokazolar
kiradi.
Uzoq yillar o‗zaro aloqada bo‗lgan tarmoqlar orasida
x
ij
ning
x
j
ga
nisbati doimo o‗zgarmas songa teng, ya‘ni
j
ij
ij
x
x
a
munosabat juda
kam o‗zgaradi. Bundan
j
ij
ij
x
a
x
ni e‘tiborga olgan holda (6.1.1)ni
quyidagicha yozish mumkin:
n
n
nn
n
n
n
n
n
n
n
y
x
a
x
a
x
a
x
y
x
a
x
a
x
a
x
y
x
a
x
a
x
a
x
2
2
1
1
2
2
2
22
1
21
2
1
1
2
12
1
11
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
148
Ushbu tenglamalar sistemasi matritsa shaklida quyidagi ko‗rinishda
yoziladi:
y
x
A
x
(6.1.2)
Bunda: – ishlab chiqarilgan mahsulot hajmlarining ustun-vektori
(yalpi ishlab chiqarish vektori),
yakuniy iste‘mol mahsuloti
hajmlarining ustun-vektori (yakuniy iste‘mol vektori) va
A
-bevosita
xarajatlar koeffitsiyentlari matritsasi:
n
x
x
x
x
2
1
,
n
y
y
y
y
2
1
,
nn
n
n
n
n
a
a
a
a
a
a
a
a
a
A
2
1
2
22
21
1
12
11
(6.1.3)
(6.1.2) munosabat
chiziqli tarmoqlararo balans tenglamasi,
deb
atalib, (6.1.3) matritsa bilan birga
Leontev modeli
deb nomlanadi.
Ushbu modeldan ikki maqsad uchun foydalanish mumkin:
-
birinchi holatda yalpi ishlab chiqarish vektori
x
ma‘lum bo‗lganda
yakuniy iste‘mol vektori
y
ni hisoblash talab qilinadi. Bu holatda (6.1.2)
sistema yechiladi;
-
ikkinchi holda rejalashtirish maqsadlari uchun chiziqli tarmoqlararo
balans tenglamasidan masalaning quyidagi shaklida foydalaniladi:
Т
vaqt davri (masalan, bir yil) uchun yakuniy iste‘mol vektori
y
ma‘lum
bo‗lib, yalpi ishlab chiqarish vektori
x
ni aniqlash talab qilinadi. Bu
holatda
A
matritsasi ma‘lum va
y
vektori berilgan bo‗lib
*
*
)
(
y
x
A
Е
chiziqli tenglamalar sistemasi yechiladi.
Tarmoqlararo iqtisodiy munosabat samarali deyiladi, ya‘ni A
matritsa samarador bo‗ladi:
- agar elementlari nomanfiy bo‗lgan
A
matritsaning ixtiyoriy ustuni
(satri) bo‗yicha elementlari yig‗indisi birdan oshmasa,
1
1
n
i
ij
a
yoki
1
1
n
j
ij
a
,
149
- hamda hech bo‗lmaganda bitta ustun (satr) uchun bu yig‗indi
birdan qat‘iy kichik bo‗lsa.
Do'stlaringiz bilan baham: |