Ekonometrik tadqiqotlar quyidagi masalalarni o’z ichiga oladi

Ekonometrik tadqiqotlar quyidagi masalalarni o’z ichiga oladi:

- iqtisodiy o’zgaruvchilar orasidagi bog’lanishlarni sifat jihatdan tahlil qilish,

ya’ni bog’langan ( y j ) va bog’liq bo’lmagan ( xk ) o’zgaruvchilarni ajratish;

- ma’lumotlarni tanlash;

- y j va xk o’zgaruvchilar orasidagi bog’lanish shaklini aniqlash;

- model parametrlarini aniqlash;

- sohta o’zgaruvchilarni kiritish;

- avtokorrelyatsiyani aniqlash;

- trendlarni, davriy va tasodifiy komponentalarni aniqlash;

- bog’lanish shaklini aniqlash va birpaytli tenglamalar tizimini tuzish;

- identifikatsiya shartlarini tekshirish;

- birpaytli tenglamalar tizimining parametrlarini baholash;

- davriy qatorlar tizimi asosida modellashtirish: statsionarlik va kointegratsiya

muammolari;

- integratsiya muammolari va parametrlarni baholash.

Ekonometrik model o’zaro bog’langan o’zgaruvchilarning nazariy jihatlari va

ular orasidagi bog’lanish xususiyatlariga asoslanadi.

O’zaro bog’lanishlarni ifodalashda asosan, ularning sifat tomonlarini tahlil

qilishga ko’proq e’tibor beriladi.

Shuning uchun ekonometrik tadqiqotlar bosqichlariga quyidagilarni kiritish

mumkin.

- muammoning qo’yilishi;

- ma’lumotlar yig’ish, ularni sifatini tahlil qilish;

- model xususiyatini aniqlash;

- parametrlarni baholash;

- echimlarni tushinish, muhokama qilish va amalga joriy etish.

Bu bosqichlar barcha tadqiqotlar uchun xos bo’lib, qanday ma’lumotlardan

foydalanishidan qat’iy nazar va zamonga bog’liq bo’lmagan holda amalga oshiriladi.

1.2. Modellashtirish tushunchasi, turlari

Hozirgi paytda iqtisodiy fan va amaliyot amaliy matematika yutuqlaridan

tobora kengroq foydalanmoqda, ularni ilmiy tadqiqotlar qurolidan murakkab xo’jalik

masalalarini samarali hal kilishning muhim vositasiga aylantirmoqda.

Zamonaviy iqtisodiyot nazariyasi ham mikro-, ham makrodarajada tabiiy,

zaruriy element sifatida matematik modellar va usullarni o’z ichiga oladi.

Matematikadan iqtisodiyotda foydalanish iqtisodiy o’zgaruvchilar va ob’ektlarning

eng muhim, ahamiyatli boѓlanishlarini ajratishga va formal tasvirlashga, iqtisodiyot

nazariyasining qoidalari, tushunchalari va xulosalarini aniq va lo’nda bayon qilishga

imkon beradi.

Model — bu shunday moddiy yoki xayolan tasavvur qilinadigan

ob

’ektki, qaysiki tadqiqot jarayonida haqiqiy ob’ektning o’rnini shunday

b osadiki, uni bevosita o’rganish haqiqiy ob’ekt haqida yangi bilimlar

bBeirra tdoim

. oMndoadne,l lmarondie llqaurr oisshodna o ’tragdaqniiqla dqigilainn abyoo’tlgisahni kheoradkis, asnhiu nbineglg uilcohvucnh iu lar

m uhim omillar aniqlanadi va qo’yilgan masalani echish uchun muhim

b o’lmagan qismlar chiqarib tashlanadi.

juda

murakkab

bo’lmasligi

kerak

—

binobarin,

ular

albatta

faqat

soddalashtirilgan

nusxalar

bo’ladi.

Biroq,

ikkinchi

tomondan,

modellarni

o’rganishdan olingan xulosalarni haqiqiy ob’ektlarga ham qo’llash lozim, demak,

model o’rganilayotgan haqiqiy ob’ektning muhim tomonlarini aks ettirishi kerak.

Modellashtirish deganda modellarni qurish, o’rganish va qo’llash jarayoni

tushuniladi. Modellashtirish jarayoni quyidagi uch elementni o’z ichiga oladi:

1) sub’ekt (tadqiqotchi);

2) tadqiqot ob’ekti;

3) o’rganuvchi

sub’ekt

bilan

o’rganilayotgan

ob’ektning

munosabatlarini

vositalovchi model.

Ilmiy izlanishlarda modellashtirish qadimgi zamonlardayoq qo’llanila boshlandi

va asta-sekin ilmiy bilimlarning qurilish va arxitektura, astronomiya, fizika, ximiya,

biologiya va, nihoyat, ijtimoiy fanlar kabi tobora yangi sohalarini qamrab ola

boshladi. Birinchi matematik modellar F.Kene (1758 y., iqtisodiy jadval), A.Smit

(klassik makroiqtisodiy model), D.Rikardo (xalqaro savdo modeli) tomonidan

ishlatilgan. XX asr zamonaviy fanning amalda barcha sohalarida modellashtirish

usuliga katta muvaffaqiyatlar va obro’-e’tibor keltirdi.

Turli iqtisodiy hodisalarni o’rganish uchun ularning iqtisodiy modellar deb

ataluvchi soddalashtirilgan formal tasvirlaridan foydalaniladi. Iste’mol tanlovi

modellari, firma modellari, iqtisodiy o’sish modellari, tovar va moliya bozorlaridagi

muvozanat modellari va boshqa ko’p modellar iqtisodiy modellarga misol bo’ladi.