Ekologiya va suv resurslarini boshqarish kafedrasi

NAZORAT SAVOLLARI  
1. Rim huquqi tushunchasi nimadan iborat? 
2. Suv toʻgʻrisidagi umumiy qonun qaysi masalalar bilan shugʻullanadi?  
3. Suv toʻgʻrisida umumiy qonunning afzalliklari va kamchiliklari qanday?
 

---

 
 
58
 
4.2. Islom tizimida suv huquqi tamoyillari
 
Islom  suv  qonuni  diniy  xususiyatga  ega  bo’lib  Islomning  barcha  qoidalarini  oʻz 
ichiga  olgan  butun  Islom  siyosiy  va  ijtimoiy  tizimining  ajralmas  qismidir.  Islom  suv 
qonunchiligining asosiy tamoyillari suvning  Musulmonlar Jamiyatining barcha a’zolari 
uchun tegishliligini ta’minlaydi. Shuning uchun ham koʻplab musulmon mamlakatlarida 
suv qonunchiligi suv resurslariga butun jamiyat mulki sifatida qaraydi; ya’ni davlat yoki 
jamoat  mulki  deb  hisoblaydi.  Bu  dunyoning  koʻplab  mamlakatlariga,  ayniqsa 
konstitutsiyasi  Islom  doktrinasi  prinsiplarini  qabul  qiladigan  davlatlarga,  masalan 
Afgʻoniston,  Bangladesh,  Indoneziya,  Eron,  Malayziya,  Pokiston,  Saudiya Arabistoni, 
Kuvayt,  Qatar,  Birlashgan  Arab  Amirliklari  va  boshqa  mamlakatlarga  kuchli  ta’sir 
koʻrsatadigan  asosiy  prinsiplar  bo’lib  qabul  qilingan.  Biroq,  ushbu  mamlakatlarda 
umumiy  suv  qonunchiligi  farqi  bo’lib,  ular  Islom  ichida  mavjud  boʻlgan  turli 
tendensiyalar  tufayli  yuzaga  kelgan. Tashqi  kuchlar  yoki  hukumatlar  tomonidan  qabul 
qilingan  suv  toʻgʻrisidagi  yozma  qonunlarga  qaramay,  islomiy  suv  toʻgʻrisidagi 
qonunlarning  asosiy  tamoyillari  hanuzgacha  aholining  mahalliy  urf-odatlari  va 
an’analari  sifatida  saqlanib  kelinmoqda.  Natijada,  ushbu  mamlakatlarda  suv 
toʻgʻrisidagi  zamonaviy  qonunchilikni  oʻrnatishga  qaratilgan  har  qanday  urinish 
ko’plab  xavfni  keltirib  chiqarmaslik  uchun,  diniy  va  siyosiy  asos  sifatida  qaralishi 
kerak. 
Bid’at 
(yoki bid’at yangilik), bu salbiy ijtimoiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. 
Arabistonda  Muhammad  paygʻambardan  oldin  (yilda)  jahiliya  (
djahilyya
) 
yoki 
“bilmaslik  davri”,  belgilangan  suv  qoidalari  yoʻq  edi.  Ilgari  arablar  koʻchmanchi 
chorvadorlar  (badaviylar)  boʻlganlar,  ular  palma  bogʻlari,  zaytun  daraxtlari,  suv 
buloqlari  yoki  quduqlari  boʻlgan  joylarda  chodirlarini  qurishni  afzal  koʻrishgan. 
Koʻchmanchi  qabilalar,  ularning  suv  huquqlari  sohasidagi  munosabatlarini  tartibga 
soluvchi birodarlik shartnomasi bilan harakatsiz aholi bilan bogʻlangan. Oʻtirgan aholi 
kuchli  boʻlganida,  koʻchmanchi  qabilalar  oʻz  urf-odatlarini  hurmat  qilishgan.  Biroq, 
qarama-qarshi  vaziyatda  quduqlar  doimiy  janjallarga  sabab  boʻlgan.  Paygʻambarimiz 
ta’limotining  birinchi  tamoyillari  suvga  nisbatan  hurmat  bilan  yaratilgan.  Bunday 

---

 
 
59
 
ta’limotlarga,  ilohiy  ilhom  sifatida  tanilgan 
Shariat  (shariat)
  Sunami  tomonidan 
birlashtirilgan  Qur’oni  karimda  (vahiy)  toʻplangan
  -  afsona 
Paygʻambar),  hadisdan 
iborat (
Hadislar
 - sharhlar yoki afsonalar), turli maktablarning ta’limotlari va qonunlari 
kirgan.  Paygʻambarimiz  Muhammadning  vafotidan  soʻng,  uning  ta’limotlari  ketma-
ketligi,  shuningdek,  odatda  oʻzlarini  asoschilar  deb  atagan  bir  necha  maktablarning 
shakllanishiga  sabab  boʻlgan  boshqa  masalalar  boʻyicha  koʻplab  qarama-qarshiliklar 
paydo  boʻlganligini  bilish  muhimdir.  Ushbu  maktablar  Paygʻambarimiz  amrlarining 
ichki ma’nosini tushuntirib berib, shunday sharoitdagi oʻzgarishlarga, tobora murakkab 
sharoitlarga nisbatan prinsiplarni sezgir qilishga intildilar. Hozirgi vaqtda Islomda uchta 
asosiy  yoʻnalish  mavjud:  (i)  hanafiylar  tomonidan  namoyish  etilgan  sunniylar 
(
Hanifitlar
),  malikits  (
Mailkitlar,  shofitlar  va  hanbalitlar;  ular 
musulmonlarning 
aksariyat qismini tashkil etadi (taxminan 90%). (ii) shialar (
Shiitlar), koʻplab maktablar 
vakili  boʻlgan,  ularning  orasida  eng  yiriklari  ismoilitlar,  imomitlar  va  zaiditlar; 
musulmonlarning  umumiy  sonining  taxminan  10  foizi  bor.  Imomitlar  Eronda  siyosiy 
hokimiyatga  ega,  bu  erda  davlat  rahbari  ayni  paytda  ularning  diniy  yetakchisi 
hisoblanadi. Ismoiliylarga kelsak, ularning boshi Ogʻaxondir. Zeydilar asosan Yamanda 
keng tarqalgan. (iii) Ibaditlar - asosan Ummonda joylashgan qadimgi Xanjitlarning bir 
boʻlagi.  Ushbu  maktablar 
nafaqat  doktrinalarning  asosiy  tamoyillariga,  balki  asosiy 
siyosiy  tuzilmalarga,  shuningdek  suv  qonunchiligiga  turli  xil  sharhlar  bilan  tuzatilgan 
va  tan  olingan  qonunga  ham  ta’sir  koʻrsatdi.  Odatda  bu  maktablarning  biri  yoki 
boshqasi musulmon mamlakatlaridan birida hukmronlik qilgan; har qanday yozma suv 
qonunchiligidan tashqari, mahalliy urf-odatlar va urf-odatlarni tushunish uchun alohida 
mintaqalar aholisi tomonidan oʻtkaziladigan marosimlarni bilish kerak boʻlgan.