|
Suv resurslarini boshqarish turlari
Suv resurslarini boshqarish zarurati quyidagi holatlar bilan belgilanadi:
−
suv manbalari hosil boʻlish manbasiga va vaqt oʻzgarishi katta amplitudasiga qarab,
vaqt oʻzgaruvchanligi;
−
tabiiy va antropogen omillar ta’sirida suv resurslarining ifloslanishi, shoʻrlanishi,
ifloslanishining koʻpayishi;
−
suv havzalarining tabiatning oʻziga salbiy ta’siriga (suv toshqini, botqoqlanish va
boshqalar) qarshi kurashish;
−
oʻz vaqtida suv resurslari miqdorini oʻzgartirish jadvalini iqtisodiyot tarmoqlari
tomonidan suv iste’mol qilish jadvaliga boʻysundirish, ya’ni moslashtirish operativ
taqsimlashni nazarda tutadi bunda iqtisodiyot sektori foydalanadigan suv kamaytiriladi
yoki qoʻshimcha maqsadlarda suv beriladi.
Menejmentning maqsadi - suv resurslari mavjudligi va ularga jamiyat, tabiat
tomonidan hajm, sifat va vaqt jihatidan ehtiyoji oʻrtasidagi doimiy muvozanatga
erishish.
Suv resurslarini boshqarish ikki yoʻnalishda amalga oshiriladi:
1)
suv resurslari miqdori;
2)
suv resurslarining sifati.
Suv miqdorni boshqarish uchun iste’mol bilan belgilangan chegaralar va
oʻlchamlar boʻyicha oʻrtacha hajmlarga tayanish, shuningdek, har qanday
31
iste’molchining xususiyatlarini oʻrganish, muayyan hodisaga boʻlgan ehtiyojni asoslash
kerak.
Suv sifatni boshqarishda iste’molchilarning talablarini hisobga olish kerak boʻlib:
har xil iste’molchilar bajarilishi kerak boʻlgan ma’lum sifat talablarini belgilash,
masalan suvga maxsus talab me’yorlarni qoʻyish va davlat standart talabiga yetkazish
nazarda tutiladi.
Suv resurslari miqdori va sifatini boshqarishda oddiy va murakkab boshqarishni
farqlash lozim boʻladi.
Oddiy boshqaruv deganda suv miqdori va sifati jihatidan inshootlardan
foydalangan holda rejimga mos keladigan boshqaruv tushuniladi (kanallar, soylar va
boshqalar) va vaqtincha qayta taqsimlanmagan texnik vositalar (nasoslar va quvurlar)
orqali iste’molchiga yetkaziladi yoki shu bilan birga suv havzasining ba’zi foydali
xususiyatlari orqali amalga oshiriladi.
Kompleks(murakkab) boshqaruv deganda iste’molchiga suv yetqazib berishda
suvni tayyorlash (miqdoriy yoki sifatli) talab qilinadigan nazorat tushuniladi.
Tuzilmalar (yer usti suv omborlari, yer osti rezervuarlari) yordamida suv resurslarini
vaqtincha qayta taqsimlash amalga oshiriladi va faqat suv iste’mol qilish jadvaliga suv
miqdori oʻzgarishi vaqtincha boʻysundirilgandan keyingina, u har xil vositalar
yordamida yetkazib beriladi. Suv zaxiralari sifatini kompleks boshqarish bu kompleks
tozalash (suv sifatini oshirishning maxsus usullari) amalga oshirilib boshqarish nazarda
tutiladi, masalan: suvdan ortiqcha tuzlar yoki gazlarni olib tashlash; yumshatish,
deferrizatsiya, defluoratsiya, marganetsni yoʻq qilish, kremniy kislotasini olib tashlash
shular jumlasidandir.
Shunday qilib, suv resursalrini boshqarish deganda xalq xo`jaligi tarmoqlarining
suv resurslariga boʻlgan talablarini maqbul darajada qondirish uchun, ya’ni suvni
zaruriyat tug`ilganda, zarur bo`lgan vaqtda talab qilinadigan sifatga yetkazib berish
uchun suvni vaqtincha va hududiy qayta taqsimlashni amalga oshirib boshqarish
tushuniladi.
32
Suv resurslarining har bir tarkibiy qismini boshqarish mumkin va boshqarish
kerak. Jumladan:
Yer usti suvlari - suv omborlarini yaratish, kanallar qurish, oqava suvlarni
yoʻnaltirish va boshqalar orqali boshqartrish amalga oshiriladi.
Yer osti suvlari – bu suv omborlarini yaratish va yer osti suv omborlaridan
foydalanish orqali amalga oshirish mumkin boʻladi.
Atmosfera yogʻinlari – Jahon amaliyotida atmosfera yogʻinlarini boshqarish
boʻyicha katta tajriba toʻplangan.
Respublikamizda suvni boshqarish, taqsimlash, ulardan foydalanish va nazorat
qilish quyidagi hujjatlar bilan tartibga solinadi:
✓
1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan Oʻzbekiston Respublikasining
Konstitutsiyasi;
✓
Oʻzbekiston Respublikasining 1993 yil 6 maydagi “Suv va suvdan
foydalanish toʻgʻrisida” gi qonuni;
✓
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 3 avgustdagi
385-son va boshqalar qarorlari.
2003 yildan suv resurslaridan foydalanishni yaxshilash uchun Respublika suv
resurslarini
boshqarishning
havzaviy
prinsipiga
oʻtildi (ma’muriy-hududiy
boshqaruvdan). Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga muvofiq,
“Suvdan foydalanishni tashkil etishni takomillashtirish toʻgʻrisida” gi 320-sonli qaror
qabul qilindi, unga muvofiq suv resurslarini boshqarish gidrografik prinsipiga oʻtish
boshlandi.
Suv resurslarini boshqarish boʻyicha 13 viloyat va 153 tuman tashkilotlari oʻrniga
13 ta havza va 1 ta markaziy dispecherlik idorasi tashkil etildi, ya’ni. butun dunyoda
odat boʻlganidek, suv resurslaridan foydalanish suv oqimlarining tabiiy chegaralariga
bogʻliq boʻlib, ushbu boshqaruv prinsipi quyidagilarga imkon beradi:
✓
suv resurslaridan ilmiy asoslangan rejalashtirish va ulardan foydalanish,
✓
tashkiliy sabablarga koʻra yoʻqotishlarni kamaytirish,
33
✓
suv xoʻjaligi uskunalaridan foydalanish samaradorligini oshirish,
✓
suv resurslarini boshqarish jarayoniga nomuvofiq aralashuvni istisno qilish;
✓
ajratilgan mablagʻlardan maqsadli va oqilona foydalanilishini ta’minlash;
✓
shartnoma majburiyatlariga muvofiq adolatli suv taqsimoti va suv ta’minoti.
Do'stlaringiz bilan baham: |
