Ekologiya va suv resurslarini boshqarish kafedrasi

 
Yer osti  suvlari toʻgʻrisidagi qonun
 
Islom suv qonunchiligida yer osti suvlarining ahamiyati va bunday qonun dastlab 
yer  osti    suvlarini  (buloqlar,  quduqlarni)  tartibga  solish  zaruriyatidan  kelib  chiqqan 
holda  ishlab  chiqilganligini  hisobga  olib,  ushbu  masala  alohida  e’tiborga  loyiqdir. 
Sun’iy va ibadiy  ta’limotlari  “chanqash  huquqini” tan oladigan  yer osti   suv resurslari 
juda muhim ekanligi sababli (
chafa
) xususiy mulk boʻlmagan quduq suvi va yer ostidan 
qazilgan  suv  manbalariga  tegishli  bo’ladi.  Suvdan  foydalanish  tartibga  solinadi  va 
ishtirok  etuvchi  tomonning  ehtiyojlari  va  harakatlari  tartiblanadi:  (I)  jamiyat  uchun 
qazilgan quduqlar yoki suv manbalari; suv tanqis boʻlgan taqdirda, hayvon oʻz ulushini 
olganidan  keyingina  sugʻorilishi  mumkin.  (II)  koʻchmanchi  qabilalar  tomonidan 
qazilgan  quduqlar  -  koʻchmanchi  qabilalar  ushbu  quduqlarga  ularning  yaqinida 
boʻlishlari  davomida  eksklyuziv  huquqlarga  ega.  Biroq,  ular  chanqagan  odamga  bir 
qultum  suvdan  bosh  tortolmaydilar.  Ular  ketganidan  keyin  quduqlar  jamoatchilikka 
ma’lum  qilinadi.  Keyin  qoida  ustun  keldi  –  birinchi  keldi  -  birinchi  qabul  qilindi. 
Bundan tashqari, sugʻorish huquqining sun’iy versiyasiga koʻra (
chirb
), oʻz yerida yoki 
bepul  yerda  quduq  qazuvchi,  qazishni  tugatishi  bilanoq  quduq  suvining  egasi  boʻladi. 
Suvdan  foydalanish orqali  egalik  qilish masalasi ham  muhokama  qilindi. Quduq  egasi 
foyda  (podshoh  yoki  boshqa  bir  yirik  feodal  tomonidan  shikoyat  qilingan  yerlar)  va 
sugʻorish huquqlarining yagona egasidir va u boshqa yerlarni sugʻorish uchun suv bilan 
ta’minlashga  majbur  emas.  Bepul  yerlarda  quduq  qazigan  har  bir  kishi,  asosan, 
sugʻorish  uchun  eksklyuziv  huquqqa  ega.  Odamlarga  nisbatan  mehr-oqibat 
koʻrsatadigan  asosiy  Islom  qoidalaridan  tashqari,  boshqa  qonunchilik  maktablari 
sugʻorish  huquqi  darajasi  boʻyicha  kichik  farqlarni  keltirib  chiqaradi.  Shiitlar 
ta’limotiga  koʻra,  buloq  va  quduqdan  suv  yetkazib  berishda  hech  qanday  qiyinchilik 
tugʻdirmaydi,  chunki  sugʻorish  uchun  barcha  talablarga  javob  beradigan  suv  yetarli, 
yoki  egalari  mulk  shakli  toʻgʻrisida  kelishib  olganlarida.  Shu  bilan  birga,  suv  kanal 

---

 
 
62
 
boʻylab yerlarning joylashishini hisobga olgan holda, uchastkalarning kattaligiga qarab 
mutanosib ravishda taqsimlanadi. 
 
Bundan  tashqari,  sunniylar  ta’limoti  doirasida  malikiylar  suv  manbai  egasi  suvni 
sotishi va undan oʻz xohishi bilan ozod boʻlishi yoki chorva mollarini sugʻorish uchun 
quduqdagi suvni tejashi mumkin degan tamoyilga amal qilishadi. Shu bilan birga, savdo 
maqsadi  aniq  ma’lum  boʻlishi  va  koʻrsatilishi  kerak;  foyda  olish  uchun  suvni  sotish 
mumkin  emas.  Shofiylar  ham  xuddi  shu  ta’limotga  amal  qilishadi.  Hanafiylar  suvni 
faqat  omborxonalarda  sotishga  ruxsat  berishadi;  boshqa  har  qanday  suv  savdosi 
yaroqsiz.  Habaliylar  hanafiylar  singari  ta’limotga  amal  qilishadi.  Va  nihoyat,  yangi 
quduqlarda qatlamning kamayib ketishini oldini olish uchun barcha maktablar printsipni 
qabul  qildilar,  kanallarga  yoki  quduqlarga  egalik  qilish  ba’zi  qoʻshni  yerlarga  egalik 
qilishiga olib keladi, bu harom yoki taqiqlangan hudud boʻlib, har hil maktablarga koʻra 
hajmi har hil.