Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

Yopiq manbalar
-bu ionlovchi nur manbalarini shunday turiki-bunda ishchi ishlash 
jarayonida nurlanish olishi mumkin, lekin radiaktiv birikmalar me’yordagi ekspluatatsiya 
sharoitlarida organizmga tushishi mumkin emas. 
Bunday ionlovchi nur manbalari 2 ta guruhga bo‘linadi: 
a) doimiy ta’sirli nur manbalari hisoblangan izotop manbalar 
b) nurlanish generatorlari-izotop bo‘lmagan manbalar 
Doimiy ta’sirli yopiq ionlovchi nur manbalari-bu radiaktiv birikmalarni oldindan ko‘rilgan 
ekspluatatsiya sharoitida tashqi muhitga tushishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Bunday manbalarga beta, 
neytron nurlari, har xil vazifadagi gamma-uskunalar kiradi. 
Nur generatorlari-bu nurlarni davriy ravishda generatsiya qiladigan manbalar. Bularga rentgen 
apparatlari va zaryadlangan zarrachalarni tezlatuvchilari kiradi. 
Yopiq manbalar bilan ishlaydigan ishchilar me’yordagi ekspluatatsiya sharoitida faqat tashqi 
nurlanishga uchraydilar. Aniqlanishicha izotop manbalaridan foydalanganda personal oladigan 
tashqi nurlanish dozasi manba aktivligi ,ular bilan ishlash vaqti, gamma doimiy izotopga 
proporsional bo‘ladi va masofa kvadratiga va nurni ekran bilan susaytirish karraligiga teskari 
proporsional bo‘ladi. 
D=(Q x k
λ 
x t):(KxR
2
) 
Bu erda: 
D-nurlanish dozasi R 
Q-manba faolligi, m Ki 
K-manbaning gamma-doimiyligi 
T-manba bilan ishlash vaqti, saot 
R-manbadan ishchigacha bo‘lgan masofa, sm 
Haqiqatdan ham tashqi nurlanish dozasini kamaytirish uchun quyidagi 4 ta prinsipga 
asoslangan holda himoya ta’minlangan bo‘lishi kerak: 
- 
miqdor bilan himoyalanish
-ishni ish-joyida eng kichik faollik bilan olib borish. Bu prinsip 
chegaralangan qo‘llanishga ega, demak uni qo‘llanilish ko‘pincha texnologiyani o‘zgartirish 
zarrurati yoki ish vaqtini uzaytirish bilan bog‘liq bo‘ladi; 
- 
vaqt bilan himoyalanish
, demak ionlovchi nur manbalari bilan ishlash vaqtini qisqartirish 
(ish kunini qisqartirish, cho‘zilgan ta’til); 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
145 
-