Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

Jismoniy rivojlanishni baholash uchun antropometrik ko‘rsatkichlar aniqlanadi, 
bunga: 
-o‘lchov ko‘rsatkichlariga qarab (samotometrik) baholash (vazni, 
bo‘y uzunligi, ko‘krak qafasining kengligi, va h.k) 
-fiziologik ko‘rsatkichlariga qarab (fiziometrik) baholash 
(o‘pkaning hayotiy sig‘imi, qo‘l va bel mushaklarining kuchi, yurak, qon, 
tomir ko‘rsatkichlari va h.k)
-tashqi 
ko‘rinishga 
qarab 
(somatoskopik) 
baholash 
(organizmning tashqi ko‘rinishini belgilovchi umurtqa pog‘onasining 
rivojlanishi, yog‘ qatlamining miqdori, tovonning ko‘rinishi, jinsiy 
rivojlanish belgilari va boshqalar) kiradi. 
a) bo‘y uzunligi
(turgan holda) organizmning plastik 
jarayonini ifodalovchi ko‘rsatkich hisoblanadi. 
Bo‘y zunligi yog‘ochdan yasalgan bo‘y o‘lchagich yoki metaldan yasalgan antropometr 
yordamida aniqlanadi. 
 
b) ko‘krak qafasining aylanasini aniqlash.
Olinadigan 
ma’lumotlar jismoniy rivojlanishning 
asosiy ko‘rsatkichlaridan 
hisoblanadi. Bu ko‘rsatkichlar tananing hajmi, ko‘krak va elka 
mushaklari xamda ko‘krak qafasidagi a’zolar faoliyatini ifodalaydi. 
Ko‘krak qafasining aylanasi deyarli tinch holatda, chuqur havo 
olganda hamda chuqur havo chiqarganda o‘lchanadi. Orqa tomondan 
quyilgan metrli tasma tagida kurak burchaklari bilinib turishi, old 
tomondan esa ko‘krak qafasining o‘rta qismida bo‘lishi kerak. O‘lchash 
uchun qo‘llar tushiriladi, bunda tasma orqa tomondan kurak tagiga surilib 
tushadi. Tasmani shunday o‘rnatish kerakki, u osilib turmasligi, nafas 
olish va chiqarishga halaqit bermasligi zarur. To‘g‘ri o‘lchash uchun 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
96 
bolaning bir tekisda nafas olishi kutiladi, so‘ng chuqur nafas olganda, chiqarganda, tinch holatda 
alohida-alohida har biridan 3-4 marta o‘lchab, o‘rtacha arifmetik ko‘rsatkich aniqlanadi. Chuqur 
nafas chiqarilgandagi ko‘rsatkichning farqi ko‘krak qafasining ekskursiyasi hisoblanadi. 
Ko‘krak qafasining tinch holdagi ko‘rsatkichi chuqur nafas chiqargandagiga nisbatan 1-2 
sm ko‘p, chuqur nafas olgandagi ko‘rsatkichga nisbatan esa deyarli shuncha kamdir. Shunga ko‘ra 
to‘g‘ri ma’lumot olish mumkin. 
v)