Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

Joriy yondashuvlar. 
Boshlang‘ich me’yorlarning rivojlantirishdagi birinchi talablardan biri kam himoyalangan, 
zararlangan a’zoni, shaxsni topib uni aniqlash va tasdiqlash. Bu bir o‘spirinmi, yosh bolami, go‘dak 
yoki homilador ayol? Quydagilardan xabardor bo‘lishi zarur; Radiatsion himoya Xalqaro 
Komissiyasi 1996-yilda jamiyat a’zolarining himoyalanishi uchun har xil yoshga tegishli qo‘llanma va 
yo‘riqnomalari chop etilgan. Bu kabi yondashuvda aholi 6 xil yosh guruhlariga ajratilgan va har biri 
uchun mahsus koeffitsent bilan turli xil dozaviy miqdor foizlari yuborilgan. Ushbu jarayon mobaynida 
materiallarning qonga so‘rilishi farq qilgan. 
Koeffitsentlarning Ko‘lami dori-darmonda nafas orqali yuborilgandan, oshqozon-ichak 
orqali qabul qilingani farq qilgan. Nafas yo‘llari orqali yuboriladigan zararlar, ularning o‘lchamiga 
qarab, ya’ni qabul qilinish o‘lchamiga qarab chegaralangan. Bunga qo‘shimcha qilgan holda (atom 
qatlami sababli) azonga oid sabablar qisqa muddat mobaynida qayerda sog‘liqqa ta’sir ko‘rsatgan 
bo‘lsa o‘sha hududda soatbay, choraklik va yillik cheklovlar chegaralari o‘rnatilgan. Shu va shunga 
o‘xshash odatlar o‘sib borayotgan tajriba va ko‘nikmalarning birlashib boshlang‘ich me’yorlarning 
rivojlanishiga sabab bo‘lgan. Bunda yana boshqa, asosiy e’tibor qaratadigan belgisi, genetik jixatdan 
insonning himoyalangan bo‘lishidir. 
Ilgari, atrof muhitni himoya qilish mahkamasi me’yorlarda “maksimal yakka tartibda 
ishlash” orqali himoya qilishni talab qilishgan. Qo‘shma shtatlar Atomni Nazorat qilish Komissiyasi 
jamiyat a’zolarning “Yakka tartibdagi a’zolarning” doza qabul qilish foizini belgilangan chegaralardan 
oshib ketmasligini talab qilgan. 
Ushbu faktni payqagan Atrof muhitni himoya qilish mahkamasi o‘z me’yorlariga 
o‘zgartirish kiritdi, bunda “Sababli zararlangan yakka tartibdagi shaxslarni maksimal darajada himoya 
qilish” ko‘zda tutilgan va bu o‘zgartirilgan dastur Qo‘shma Shtatlar Atomni Nazorat qilish 
Komissiyasi tomonidan ma’qullangan. Bunga ko‘ra “Ahamiyatli muhim guruh”ning o‘rtacha bir a’zosi 
doimiy foizdagi doza bilan ta’minlanishi ko‘zda tutilgan. Yuqoridagi dastur asosan yashash tarzi va 
makoni juda yuqori darajada zararlangan guruh a’zolari uchun joriy etilgan. Atrof muhitni himoya 
qilish mahkamasining navbatdagi nashrida “Sababli maksimal zararlangan yakka tartibdagi shaxslar” 
iborasini yondashuvning o‘sha o‘xshash turi ekanligini nazarda tutgan. 
Qachondir asosiy me’yorlar rivojlangan bo‘lgan va bu asosiy me’yorlar monitoring 
loyihalar orqali ko‘rib chiqilib, ularni topib yoki o‘rta mahsus qo‘llanmalarga asos solish orqali 
belgilangan. 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
10 
Bu qo‘llanmalar yakka tartibdagi zararli moddalarni qabul qilgan aholi yoki tabiatdagi bir 
necha turdagi moddalar (havo, suv, egulik) kabi zararlangan resurslarni me’yorlashtirish to‘g‘risidagi 
cheklovlarni o‘z ichiga olgan. Shunga o‘xshash yondashuvda ishchilarni himoya qilish uchun 
yaratilgan qo‘llanmalarni rivojlantirish kerakligi to‘g‘risida arz qilingan
1
.