Экология ва атроф муҳитни муҳофаза қилиш

 
 
 
 

---

32 
5.2. Марказий Осиёнинг орографик тузилиши ва унинг ижтимоий экологик
вазиятга таъсири 
Марказий Осиѐ чуллар ва қор ҳамда музликлар билан қопланган 
ТОҒЛИ 
минтақадир. Сувга сероб дарѐлар шу тоғлардан бошланиб, ҳайқириб пастга оқади. 
Текисликда жойлашган воҳалар - дишлоқ аҳолиси ва саноат шаҳарлари жойлашган 
ерлар улардан оби ҳаѐт олади. Марказий Осиѐ табиий ландшафтлари асосий типлари 
тоғлар, 
ТОҒ ОЛДИ 
текисликлари, воҳалар ва чуллардир. 
Орографик жиҳатдан Марказий Осиѐ икки қисмга булинади: рарбий қисми 
текисликлардан иборат, шарқий қисми эса Тянь-Шань ва Помир тизмалари билан банд. 
Рарбий қисмдаги текисликларнинг анчагина майдони океан сатҳидан пастдадир. 
Қорақумдаги Оқчақай чуқурлигининг энг қуйи нуқтаси 81 м гача боради. 
Манришлокдаги Қорагиѐ чуқурлигининг қуйи нуқтаси эса 132 м дан қуйирокд,ир. 
Марказий Осиѐ тоғлари Осиѐ қитъасини узунасига кесиб утган. Евросиѐ 
ТОҒ 
тизмаларининг энг баландларига мансуб. Марказий Осиѐ чегарасида Тянь-Шань ва 
Помирнинг рарбий қисми ва КопетдоР тизмалари жойлашган. 
Бу тоғларнинг тузилишидаги узига хослик шундаки, бу ерда узоқ давр мобайнида жадал 
тектоник жараѐнлар туфайли кутарилишига нисбатан денудация устун келиши 
оқибатида юзага келган 
ТОГ 
текисликлари мавжуд. Ушбу минтақа тоглари учун увоқTOF 
жинсларининг юқоридан пастга тушиб туриши характерлидир.Ток чуққиларида бундай 
кучиш кучли ѐмгир ва кукламги қорэриши пайтида қум, тош аралаш сув оқимлари 
ѐрдамида амалгаошади. Ён багирларда тошу-харсангларнинг упирилиб тушиши 
вазилзилалар туфайли баҳайбат қояларнинг қулаши характерлидир.Ен багирлар 
буйлаб қолдиқ 
ТОҒ 
жинсларининг қулаши купинча ҳалокатли туе олади. Музликларда 
кейинги вақт мобайнида юз берган баҳайбат упирилишларни Тянь-Шань ва Помир 
тоғларида учратиш мумкин. Тик упирилишларнинг катта қисми кучли зилзилалар, сел ва 
даре қиррокАари ювиилиши билан борлиқ. 
Марказий Осиѐ тоғларининг аксарият қисми 8-9 балли зилзила буладиган минтақага 
мансубдир. Марказий Осиѐдаги ер қимирлашларнинг учори ер қаърида 8-25 км, баъзан 
40 км чуқурликда жойлашган. Шунинг учун ҳам уларнинг акс-садосини ер қобирининг 
устки қисмида содир булаѐтган тектоник жараѐнлардан излаш керақ 
Нисбатан яқинда тектоник ҳаракатлар фаоллашган ҳудудлар ер қимирлаш куп 
жойлар ҳисобланади. Уларга 
ТОҒ ОЛДИ 
текисликларининг кутарилаѐтган қисмлари, 
шунингдеқ ҳозирги пайтда изчил кутарилаѐтган минтақаларга мансуб ҳудудлар киради.