Экология олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

5.1 Биоценозда организмларинг муносабатлари
Биоценоздаги организмлар бир—бирлари билан боғлиқ бўлади. Бу боғланишлар жамоадаги яшаш шароитини ва уларнинг овқатланиш йўлларини белгилайди.
Беклемишев В.Н. классификациясига кўра ўзаро бевосита ва билвосита боғланган организмлар орасидаги муносабатлар тўрт типга бўлинади:
1. Трофик
2. Топик
3. Форик
4. Фабрик.
Трофик боғланишлар бир тур иккинчи тур билан озиқланса (бу тирик ёки ўлик организмлар қолдиғи бўлиши мумкин), ҳаёти давомида шу йўл билан тайёрланган маҳсулотлардан озиқланишда фойдаланилади. Масалан: ниначилар ҳар хил ҳашоратлар билан овқатланади, асаларилар ўсимликларнинг гулларидан нектар олади, (улар ўсимликлар оилан бевосита муносабатда бўлади), чунки ўсимликлар асалариларга овқат тайёрлаб беради.
Топик боғланишлар — бир организм ҳаёти бошқа бир организмнинг яшаш шароитида келиб чиқадиган физикавий ва кимёвий ўзгаришларга сабабчи бўлади, Масалан: ўсимликлар бошқа организмларга уларнинг ҳаёт муҳитни ўзгартиш орқали таъсир кўрсатади.
Ўсимликлар жамоаси ер юзида иссиқликнинг тақсимланиши ва микроиқлим шаклланишида муҳим роль ўйнайди.
Топик ва трофик боғланишлар биоценоз ҳаётида катта роль ўйнайди ва биоценоз ҳаётининг асосини ташкил қилади. Ҳар хил организмлар орасидаги боғланишлар мана шу топик ва трофик боғланишлар орқали амалга ошади ва организмларнинг жамоада боғланишига сабаб бўлади.
Форик боғланишлар — бир турнинг тарқалишида бошқа бир турнинг қатнашувидир. Бунда асосий ролни ҳайвонлар ўйнайди. Ҳайвонлар ёрдамида ўсимликларнинг уруғлари, споралари ва чанглари тарқалади.
Ҳайвонлар ўсимликлар уруғларини пассив ва актив йўллар орқали тарқатиши мумкин. Пассив йўл орқали тарқалишига мисол қилиб ҳайвонларнинг тўсатдан ўсимликларга тегиб кетиши ва уларнинг уруғларини ўзига ёпиштириб олиб беихтиёр тарқатишини олиш мумкин. Масалан, сут эмизувчи ҳайвонлар, жунларига ёпишган тукчали уруғларнинг узоқ жойларга тарқалиб кетишига сабабчи бўлади.
Актив йўл билан тарқатиш — бу ўсимлик уруғлари ва меваларнинг ҳайвонлар томонидан ейилиши, ҳазм бўлмаган уруғларнинг чиқаришидир.
Фабрик боғланишларда бир тур баъзан ўз фаолиятларида бошқа турлар қолдиқларини ишлатади. Масалан, қушлар ўзига уя қурганда дарахтларнинг майинроқ шохчаларини, сутэмизувчиларнинг жунини, ўтларни ва баргларни ишлатади.