Ekologiya biologik tizimlar haqidagi fan

energiya oqimi hisoblanadi.

Biogeotsenozlar. Biogeotsenozlarda tabiatning xilma-xil turlari o ‘rtasida o ‘zaro m unosabatlar kuzatiladi. Biogeotsenozlar moddalarning davriy aylanishida ishtirok etadi. Biogeotsenozlam ing xilma-xilligi ham da uzoq m uddat davom ida mavjud b o ‘lishi biosferaning evolutsiyasini ta’minlaydi. Biogeotsenozlar biosferaning barqarorligini belgilab beradigan m oddalarning biologik aylanishi (biogeokim yoviy sikl)ni ta’minlovchi sistemani hosil qiladi.T urg‘un biogeotsenozlar bir butun yaxlit sistem a bo‘lib, ular o ‘z-o‘zini yangilash, barqarorlik, o ‘z-o‘zini boshqarish xususiyatlariga ega.

Ekosistema tushunchasi. «Ekosistema» atamasi 1935-yilda angliyalik botanik olim A. Tensli tom onidan fanga kiritilgan. Uning fikriga ko‘ra, ekosistem alar faoliyati m oddalar alm ashinuvi va energiya oqimi bilan bog‘liq b o ‘lgan tirik organizmlar va atrof-muhitning fizik omillari majmuasidir. A. Tensli ekosistem alam i «Yer yuzining asosiy tabiiy birliklari» deb hisoblaydi.Biogeotsenoz va ekosistema tushunchalari bir-biriga yaqin tushunchalar b o ‘lib, hayotning bitta tuzilish darajasidagi biosistem alar hisoblanadi.

Ekosistem alar esa o ‘z olchamlari va m urakkabligi jihatidan xilma-xildir. «Ekosistema» deyilganda o ‘lchami jihatdan xilma-xil, m oddalar va energiya almashinuvi orqali o ‘zaro bog‘liq tirik organizm lar va anorganik tabiat om illarining y ig ‘indisi tushuniladi. Ekosistem a tushunchasi biogeotsenoz tushunchasiga nisbatan kengroq m a’noda qo ‘llaniladi. Har qanday biogeotsenozga ekosistem a sifatida qarash mumkin, lekin har qanday ekosistemani biogeotsenoz deb bo ‘lmaydi.Ekosistem alar hudud jihatdan turlicha b o ‘lishi mumkin: kichik ekosistemalar - m ikroekosistem alar (mikrobli suv tomchisi, m ikroorganizm lar va umurtqasiz hayvonlarga ega chiriyotgan to ‘nka, ko‘lmak suv, akvarium va boshq.); o ‘rtacha o ‘lcham ga ega ekosistem alar - m ezoekosistem alar (olmali bog‘, dala, archazor o ‘rmon, hovuz, ko‘l, daryo va boshq.); yirik ekosistem alar - m akroekosistem alar (okean, dasht, tayga, tropik o ‘rmon, togMar, cho‘l va boshq.); global ekosistem a (biosfera).Ekosistem alar tabiiy va sun’iy b o ‘lishi mumkin. Sun’iy ekosistemalar insonlar tom onidan o ‘z x o ‘jalik faoliyatini yuritish m aqsadida yaratiladi. Ekosistem alar tarkibiga bir necha biogeotsenozlar kirishi mumkin. Biogeotsenozlar - tabiiy ekosistem alar bo‘lib, ularning chegaralari fitosenoz, y a’ni o ‘sim liklar jam oasi bilan belgilanadi.

XI.Yangi mavzuni mustahkamlash:

1. Fanning metodologik poydevori, nima tashkil etadi?

2. Fanning maqsadini ta’riflab bering.

XII.Uyga vazifa: Mavzuni o`qib o`rganib kelish.