Ekologik omillar

Organizmlarning o’sishi va rivojlanishi birinchi navbatda, ekologik minimum yoki ekologik maksimum qiymatlariga yaqinlashuviga muhit omillariga bog’liq

Agar ekologik omillarning ushbu bo’yicha atigi bittasi qatnashmasa, unda xuddi o’sha omil organizmning, populyatsiya yoki jamoasining hayot faoliyatini limitlovchi omil hisoblanadi. Umuman shuni tasdiqlash mumkinki, V.Shelfordning tolerantlik qonuni Yu.Libixning minimumiga va F.Blekmanning limitlovchi omillar printsipiga nisbatan keng tushuncha hisoblanadi. Tolerantlik katta amaliy ahamiyatga ega. Bunga asosan, har qanday ortiqcha moddalarni muhitni ifloslovchi deb qarash kerak. Atigi qurg’oqchil tumanlarda zarur suvning ham ortiqcha miqdorda bo’lishi sug’oriladigan yerlarda sho’rlanishga ba‘zida, botqoqlanishga (suv bosishiga) olib keladi. Ayrim elementlarning yetishmasligi (yod, ftor) - buqo va karies kasalliklarining asosiy sabablari hisoblanadi. Biroq bu yerda ham ortiqcha bo’lish o’rinsiz hisoblanadi, og’ir metallarning ortiqqcha bo’lishi organizmlarning og’ir funktsional buzilishiga olib keladi.

Tolerantlik ko’pgina kuzatuvchi omillar orqali tushuntiriladi. Ushbu pozitsiyaga ko’ra, shu narsa tushunarliki, organizmlar tolerantlikning keng diapazonida eng ko’p tarqalgan bo’lishi lozim.
Organizmlar bitta omilga nisbatan tolernatlik keng diapazonda, boshqasiga nisbatan qisqa diapazonli bo’lishi mumkin. Masalan, inson ovqatlanishidan ko’ra suvga chidamsizroq, ya‘ni suv ushbu holatda limitlovchi omil hisoblanadi.
Agar ekologik omillarning sharoitlaridan biri nomuvofiq bo’lsa, boshqa omillar bo’yicha tolerantlik chegarasi o’zgarishi mumkin. Masalan, boshoqli o’simliklarning tuproq tarkibida azotning yetishmasligi katta miqdorda suvni talab qiladi. Ko’pgina omillarning tolerantlik intervali organizmlar hayotining qiyin davrida, asosan ko’payish davrida (katta organizmlarga nisbatan ularning avlodlari hayot sharoitlariga chidamsizroq bo’ladi) qisqaradi.

Adabiyotlar ro`yxati:

1. Karimov I. A. «O`zbekiston XXI asr bo`saasida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» Toshkent. O`zbekiston, 1997.
2. Baratov P. Tabiatni muhofaza qilish. T.Oqituvchi, 1991.
3. Biologik xilma-xillikni saqlash milliy strategiya va harakat rejasi. T.1998.
4. Tilovov T. Ekologiyaning dolzarb muammolari. Qarshi. Nasaf, 2003.
5. To`xtayev A. Xamidov A. Ekologiya asoslari va tabiatni muxofaza qilish. T. O`qit. 1997.
6. To`xtayev A. Ekologiya. T. O`qituvchi,1996.
7. Ulomov .N. Inson va tabiat. T.O`qituvchi, 1990.
8. Otaboyev Sh. Nabiyev M. Inson va biosfera. T. O`qituvchi, 1995.
9. Shodimetov Yu. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. T. O`qituvchi, 1994.
10. Rafiqov A.A. Geoekologik muammolar. T. O`qituvchi, 1997.
11. Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. T. O`qituvchi, 2005.
12. Ergashev A. Umumiy ekologiya. T. O`zbekiston, 2003.
13. Tursunov X., Raximova T. Ekologiya. T. 2006.
14. Sultonov P. Ekologiya. Toshkent. 2007 y.