Ekologik madaniyat va barqaror taraqqiyot asoslari

*
b) daraxtlar xam tirik organizm bo’lganligi uchun
. 
v) daraxtlar odamlarning yashash manbai. 
g) daraxt nafakat soya bеruvchi balki ozik
-ovkat, kiyim-
kеchak, kurilish, moddalar aylanishi va 
boshkalar. 
d) daraxtlarni kеsish oson, ekib o’stirish esa kiyin.
30. O’zbеk xal
q
ining ekologik madaniy mеrosi xakida nima bilasiz?
a) milliy kadriyatlarga amal kilish. 
b) xonadonlarni ozoda tutish, suvni asrash. 
v) suvga axlat tashlamaslik, xasharlar uyushtirish. 
g) atrof-
muxitni ozoda tutish, ko’chat ekish, obodonlashtirish.
*d) Yuqoridagi 
javoblarning xammasi to’gri
. 
3
–topshiriq. Mavzular bо‘yicha keys
-
stadi texnologiyasi asosida topshiriqlar tо‘plamiga javob 
bering. 1-keys. Orolni qanday saqlab qolish mumkin? 
Keys topshirig’i. Orol dengizi qurib borishining tabiiy omillarini ajrating? 2. Orol dengizi 
qurishini keskin ravishda tezlashtirgan salbiy ijtimoiy omillarini ajratib kо’rsating. 3. Orolni 
qutqarib qolish uchun qanday samarali ishlarni amal
ga oshirish zarurligi о’ylab kо’ring?
 
Orol dengizi suvining sathi Amudaryo va Sirdaryo suvining rejimi bilan bogʻlikligidan, bu ikki 
dare suvi sugorishga qancha koʻp sarflansa, dengizda suv shuncha kamaya borgan. Ayniqsa, 
oʻtgan asrning 
60-
yillaridan sugʻoriladigan ekin maydonlarining kengaytirilishi na
-tijasida 
dengizga Amudaryo va Sirdaryodan quyiladigan suv miqdori yildanyilga kamaya bordi. 
Oqibatda dengizda suv sathi jadal surʼatlarda pasaya boshladi.
Orol dengizida suv sathi pasayish
ining uning suv yuzasi va suv sigʻimiga taʼsiri Orol dengizi 
da suv sathining pasayishi suv balansi elementlarining qiymatlariga ham keskin taʼsir 
koʻrsatdi: 1911—60 yillarda dengiz sathi oʻrtacha 53,04 m ni tashkil etib (Boltik, sistemasida), 
daryolar dengizga quyadigan suv miqdori 56 
km³, dengiz yuzasiga yogʻgan atmosfera 
yogʻinlari miqdori esa 9,1
km³ ga teng boʻlgan. Sarflanish, yaʼni chiqim esa, asosan, 
bugʻlanishdan iborat boʻlib, shu davrda oʻrtacha 66,1
km³ ni tashkil etgan. Shu davr ichida suv 
balansida salbiy farq qayd etilgan: dengiz har yili 1 km³ dan, 1911
—
60 yillar davomida 
50 
km³ hajmdagi suvni yoʻqotgan.
Respublikamizda Orol dengizi havzasining ekologik holatini sog`lomlashtirishning bir necha yilga 
mo’ljallangan aniq harakat dasturiga asosan, Qorakalpogiston shaharlari, ko’pgina tuman 

---

markazlari, shuningdek, yirik qishloqlar ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan ta’minlandi. Qolaversa, 
respublikada o’rmon xo’jaligini rivojlantirishga, ko’chma qumlarni mustahkamlash choralarini 
ko’rishga qarshi Or
olning qurigan tubida saksovulzorlar barpo etish uchun katta ahamiyat 
berilmoqda.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2004
-yil 3-apreldagi 162-
sonli "Orol bo’yi 
genofondini muhofaza qilish hayriya jamgarmasini tuzish haqida”gi qarori qabul qilindi. Unga ko’ra 
Orol bo’yi atrof
-muhitini va aholi sog`ligini mustahkamlash va ekologik holatini yaxshilashga 
qaratilgan vazifalar belgilab berilgan.
Orol mintaqasida ekologik muhitni yaxshilash maqsadida Global ekologik fondi loyihasining 2003-
2008 yil
larda mo’ljallangan loyihasi asosida 10000ga maydonda saksovulzor barpo etish 
belgilangan bo’lib, hozirgi kunda esa ushbu loyiha asosida 17211 ga maydonda saksovulzor barpo 
etish ishlari amalga oshirildi. 
4-topshiriq. Topshiriqlarni bajaring
1.
O’zbеkiston “Qizil kitob” iga kiritilgan o’simlik namunalari Tabiatni muhofoza qilish 
Xalqaro uyushmasi tomonidan ishlab chiqilgan tasnifga binoan 4 toifaga 
ajratiladi.Ularni kеtma kеtlikda tugri rakamlab ko’rsating.
Kitobga kiritilgan o'simlik turlari 4 kategoriyaga bo'lingan: «0» maqomi borilgan o'simlik 
turlari yo'golgan yoki yo'qolish arafasida turgan o'simliklardir. 
«1» magomidagi o'simliklar turlari esa yo'qolib borayotgan turlardir. 
Bunga yo'qolib ketish xavfi ostida turgan, saqlab qolish uchun maxsus muhofaza qilishni talab 
etadigan o'simlik turlari kiritilgan. 
«2» maqomidagi turlar esa noyob turlardir. Bu guruhga ma'lum kichik maydonlarda o'ziga xos 
sharoitlarda saqlanib qolgan, tez yo'qolib ketishi mumkin bo'lgan va ularning saqlanishini 
ta'minlash uchun jiddiy nazoratni talab etuvchi turlar kiradi. 
«3» maqomidagi o'simlik turlari kamayib borayotgan o'simliklardir. Bu guruhga kiritilgan 
o'simlik turlari ma'lum vaqt ichida soni va tarqalish maydonlari tabiiy sabablarga yoki 
antropogen omillari ta'siri ostida qisqarib ketayotgan turlar kiradi.
Yangi Qizil kitob 2003-
yilda chop etildi. Qizil kitobning soʻnggi nashriga sut emizuvchilarning —
24, 
qushlarning 
—
51, sudralib yuruvchilarning 
—
16, baliqlarning 
—
18, halqali 
chuvalchanglarning 
—
3, mollyuskalarning 
—
15, boʻgʻimoyoqlilarning —
62 turi 
va kenja turi kiritilgan.
Qizil kitobning ilk ko‘rinishini tayyorlash uchun 14 
yillik og‘ir mehnat talab qilindi.