Ekologik huquqiy javobgarlik

XALQARO EKOLOGIK HUQUQIY JAVOBGARLIK

Xalqaro ekologik-huquqiy javobgarlik

• Xalqaro ekologik-huquqiy javobgarlik xalqaro huquq subyektlari (davlatlar, xlqaro tashkilotlar va transmilliy korporatsiyalar)ning atrof muhitga yetkazadigan zararini oldini olish yoki yetkazilgan zararni qoplash yuzasidan kelib chiqadigan xalqaro-huquqiy me'yorlar va ularga monand ravishdagi huquqiy munosabatlarning iqtisodiy huquqiy kompleksi.

Xalqaro huquq subyektlarining ekologik zararli yoki xilof harakatlari, ularning o`z iqtisodiy, ijtimoiy, harbiy, texnologik, rekratsion va shu kabi xo`jalik faoliyatlari natijasida kelib chiqadigan atrof muhit muhofazasiga zid bo`lgan harakat yoki harakatsizliklari.

• Xalqaro huquq subyektlarining ekologik zararli yoki xilof harakatlari, ularning o`z iqtisodiy, ijtimoiy, harbiy, texnologik, rekratsion va shu kabi xo`jalik faoliyatlari natijasida kelib chiqadigan atrof muhit muhofazasiga zid bo`lgan harakat yoki harakatsizliklari.

Agarda davlatlar, xalqaro tashkilotlar va transmilliy korporatsiyalar faoliyatlari BMT va uning ixtisoslashgan tashkilotlari yoki regional ekologik tashkilotlar tomonidan belgilangan atrof tabiiy muhit holatining huquqiy me'yorlar doirasida bo`lsa, bu holat ushbu subyektlarning Yer tabiati oldidagi iqtisodiyekologik javobgarligini paydo qiladi. Buni ularning tabiat va qolaversa kelajak avlodlar oldidagi moddiy va ma'naviy javobgarligi deyish mumkin. Bunday javobgarlikni V.V. Petrov (1995, 1997), A.N. Nigmatov (1999) iqtisodiy-ekologik javobgarlik deb nomlashgan.
Iqtisodiy-ekologik javobgarlik ona tabiatga yetkazilgan zararni qoplash yuzasidan amalga oshiriladigan iqtisodiy tadbir bo`lib, uning ishtirokchi subyektlari umumjahon, regional yoki subregional turdagi ekologik jamg`armalarga muntazam ravishda to`lanadigan badal to`lovlari orqali undirib olinadi. Lekin hech qanday hollarda va hech qanday sabab oqibatlarda bunday ekologik badal to`lovlari umumiy iqtisodiy yoki ijtimoiy ko`rinishdagi jamg`armalar orqali amalga oshirilmasligi kerak. Chunki umumiy "qozonga" tushgan osh "ekologik cho`michga" ilinmay qolishi mumkin.
O`zbekiston Respublikasi, biz yuqorida aytib o`tganimizdek iqtisodiyekologik javobgarlik bo`yicha badal to`lovlarini BMT qoshidagi xalqaro ekologik jamg`armasiga, MDHning xalqaro ekologik jamg`armasiga hamda Markaziy Osiyo davlatlarining Orolni qutqarish jamg`armasiga ma'lum bir belgilangan foiz asosida o`tkazib turadi va bu bilan atrof tabiiy muhitga yetkazilgan me'yoriy zararni qoplab boradi.
Ayrim kosmik fazoni o`zlashtirishga oid dasturlarni bajaruvchi davlatlar, birlashmalar va xalqaro tashkilotlar 1972-yilda qabul qilingan "Kosmik kemalar orqali zarar yetkazish Konvensiyasi"ning 2-moddasiga binoan tabiatga yetkazilgan zararni qoplashlari kerak.
Ekologik-huquqiy javobgarlik - xalqaro ekologik obyektlardan universal, regional va ikki davlat o`rtasida belgilangan xalqaro huquqiy me'yorlardan oshirib foydalanish yoki ularni buzish orqali atrof muhitga yetkazilgan zararni qoplash orqali kelib chiqadigan va xalqaro-huquq subyektlariga qo`llaniladigan noqulay moddiy va siyosiy sharoitlarni majburiy kechinmasi yoki ularni yuridik javobgarlikka tortilishi.
Yuridik javobgarlikning noqulay moddiy kechinmasi yoki moddiy javobgarligi ekologik ziyon ko`rgan davlatlarga yoki davlatlar yuridiksiyasida bo`lmagan ekologik obyektlarga (xalqaro ekologik tashkilotlar orqali) yetkazilgan zararni moliyaviy (reparatsiya), natural holda (restutitsiya) yoki almashtirish (substitutsiya) orqali qoplashga tushunamiz
Xalqaro ekologik-huquqiy javobgarlikning moddiy qoplanishi "restoratsiya" 1 usulini, ya'ni ma'lum bir tabiiy obyektni yoki moddiy obyektni huquqbuzar subyekt tomonidan to`liq tiklab berilishini, qo`llash ham mumkin. Masalan, tuproq unumdorligini, suv tozaligini yoki eroziya oqibatida buzilgan uyni xalqaro subyekt tomonidan tiklab berish.
Milliy ekologik javobgarlikdan xalqaro ekologik javobgarlikning asosiy farqi ularda qo`llaniladigan sanksiyalardadir. Xalqaro huquq subyektlarini ozodlikdan mahrum qilish, kam ish haqi to`lanadigan darajaga tushirib qo`yish, mol-mulkini musodara qilish, ma'muriy jazo turlariga tortish imkoniyati yo`qligi jazo sanksiyalarini boshqacha turlarini qo`llashni taqazo qiladi.