Ekiston axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

2.4 Egri soliqlar haqida tushuncha va ularning turlari.

Soliqlar ijtimoiy-iqtisodiy tuzilishiga yoki undirib olish manbasiga qarab ikki guruhga to`g’ri va egri soliqlar guruhlariga bo`linadi. Soliqlarni to`g’ri va egri soliqlarga guruhlanishi soliqqa tortish ob`yektiga, to`lovchi bilan davlatning o`zaro munosabatlariga bog’liq bo`ladi. To`g’ri soliqlar to`g’ridan-to`g’ri daromadga va mol-mulkka qaratiladi (soliqqa tortishning bevosita shakli). Egri soliqlar tovarning bahosida to`lanadigan yoki

tarifga kiritiladigan tovarlar va xizmatlardan olinadigan soliqlardir. Tovar va xizmatlarning egasi ularni sotishda soliq summalarini olib, ularni davlatga o`tkazadi. Daromadlar oladigan (mol-mulkka va shu kabilarga egalik qiladigan) xo`jalik yurituvchi sub`yektlar to`g’ri soliqlarning pirovard to`lovchisi hisoblanadi, narxlarga ustamalar orqali soliq yuki yuklab qo`yiladigan tovarning iste`molchisi esa, egri soliqlarning pirovard to`lovchisi hisoblanadi. Egri soliqlar to`g’ri soliqlardan farqli ravishda to`lovchining daromadi yoki molmulki bilan bevosita bog’liq bo`lmaydi. Tovarlar, odatda, shaxsiy iste`mol tovarlari, shuningdek xizmat ko`rsatish sohasining pullik aylanmasi, tomosha ko`rsatadigan va transport korxonalarining pattalari va shu kabilar soliqqa tortish ob`yekti bo`ladi. Egri soliqlarning huquqiy to`lovchisi mahsulotni ortuvchilar, ish, xizmatni bajaruvchilar hamda xizmat ko`rsatuvchilar, haqiqiy to`lovchisi esa iste`molchilar hisoblanadi. Egri soliqlar daromadlilikni, oilaviy ahvolni hisobga olmaydi. Hamma fuqarolar o`z daromadlarining miqdoridan qat`iy nazar, bunday soliqlarni to`laydilar, chunki egri soliqlarga tortiladigan turmush uchun zarur bo`lgan tovarlarni iste`mol qilishadi va xizmatlardan foydalanishadi. Egri soliqlarning stavkalari qat`iy (tovar o`lchamining birligiga) va foizli (tovarning narxiga muayyan hissada) bo`ladi. Foizli stavkalar davlat uchun ko`proq foydalidir, chunki narxlar oshganida soliq tushumlari ham ko`payadi. Soliq stavkalarining oshirilishi ularning tovarlarning narxidagi hissasining ortishiga olib keladi. Hozirgi kunda mamlakatimizda amal qilayotgan to`g’ri va egri soliqlar tarkibiga quyidagi soliqlar kiradi: