Educational materials

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qurilish ishlari, 
uskunalarni o’rnatish va 
montaj qilish 
Detalli loyihalashtirish, 
shartnomalar tuzish 
Texnika va texnologiyani 
yakuniy tanlash 
Boshqaruvning tashkiliy 
tuzilmasini tanlash 
Yerni sotib olish (ijaraga 
olish) 
Qurilish maydonini 
tayyorlash 
Qurilish va ishlab 
chiqarish marketingi 
Ta’sis shartnomalarini 
tayyorlash 
Yuridik, moliyaviy va 
tashkiliy bazisni tashkil 
etish 
Obyektni ekspluatatsiyaga 
topshirish 
Qurilish-montaj ishlarini 
rejalashtirish 
Texnika, texnologiya va 
uskunalarni sotib olish 
Investitsiya bosqichi 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
24.1-rasm. Loyihani investitsiyalash bosqichi 
 
Smeta qiymati ko’rsatkichlari ishlab chiqarish va noishlab chiqarish 
ob’ektlarini qurish va rekonstruktsiya qilish bo’yicha loyihaviy echimlar 
variantlarini baholash va ulardan iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofig’ini tanlash 
uchun zarur. Bundan tashqari, smeta qiymati qurilishni tashkil etish va ishlarni 
bajarish variantlarini taqqoslash, konstruktiv yechimlarni hamda qurilish 
materiallarni, uskunalarni tanlash uchun ishlatiladi.
Qurilishning smeta qiymatini haqqoniy belgilash loyihani o’z vaqtida 
amalga oshirilishiga xizmat qiladi. Qurilish qiymatini dastlabki hisob-kitobi 
yiriklashtirilgan me’yorlar bo’yicha loyihaoldi bosqichida texnik-iqtisodiy 
asosnomani ishlab chiqish davomida amalga oshiriladi. Ishlab chiqarish ob’ektlari 
uchun iqtisodiyot tarmoqlari va tarmoqichi sohalari korxonalari texnologik 
modellari asosida ishlab chiqilgan qurilish bazis qiymatining yiriklashtirilgan 
me’yorlari (QBQYM) qo’llanilishi mumkin. Ijtimoiy-madaniy soha ob’ektlari 
bo’yicha ularning qiymatini joriy va kelgusi narxlarda aniqlash uchun 
loyihalashtirishning dastlabki bosqichida ob’ekt-namoyondalar asosida ishlab 
chiqiladigan QBQYM dan foydalanish tavsiya etiladi. 
Loyihalashtirilayotgan korxonalar, bino vainshoatlar, ob’ektlar, ularning 
qismlari va ish shaklarining smeta qiymati loyihalar (eskiz loyihalar) va ishchi 
hujjatlar tarkibida ularni loyihalashtirish jarayonida aniqlanadi. Buning uchun 
loyihalash va izlanish ishlari smetalarini o’z ichiga oluvchi qurilish qiymatining 
yig’ma smetasi, ob’ekt bo’yicha va lokal smetalar tuziladi. 
Yig’ma smeta hisobi - korxona, bino va inshoatlar qiymatini belgilab 
beruvchi asosiy hujjat. U ob’ekt bo’yicha va lokal smetalar hamda ob’ekt bo’yicha 
va lokal smetalarda aniqlashtirilmagan qo’shimcha xarajatlar bo’yicha smeta 
hisobi asosida tuziladi. 
Asosiy ish haqiga qurilish va montaj ishlari, shuningdek ombordan 
joyigacha materiallari etkazib berishda band bo’lgan ishchilarning ishbay va 
vaqtbay ish haqi kiradi. Ish haqining bir qismi qurilish-montaj ishlari smeta 
qiymatining boshqa moddalariga kiradi: qurilish materiallarini yuklash, 
transportirovka qilish va ortib tushirishda band bo’lgan ishchilarning ish haqi 
materiallar narxiga kiritilgan; mashinalarda ishlayotgan ishchilarning ish haqi 

---

mashinalarni ekspluatatsiya qilish xarajatlariga kiritilgan; injener-texnik ishchilar 
va xizmatchilar ish haqi ustama xarajatlarga kiritilgan.
Materiallar, konstruktsiyalar, detallar va yarimtayyor mahsulotlar smeta 
qiymati tarkibiga: materiallarni sanoat taklif qilgan narxlarida harid qilish 
xarajatlari, o’rash, rekvizitlash, ob’ekt oldidagi qurilish omborigacha yetkazib 
berish xarajatlari, shuningdek, o’rash-saqlash xarajatlari kiradi. 
Mashina va mexanizmlarni ekspluatatsiya qilish xarajatlari tarkibiga: 
mashina va mexanizmlarni qurilish maydoniga etkazib berish, ob’ektdan ob’ektga 
ko’chirish, montaj va demontaj qilish xarajatlari; amortizatsiya ajratmalari, 
mashinalarni kapital va joriy ta’mirlash hamda ularga texnik xizmat ko’rsatish 
uchun zarur bo’lgan xarajatlar; mashinistlar, motoristlar va boshqa xizmat 
ko’rsatuvchi xodimlar ish haqi; yoqilg’i-moylash va tozalash materiallari qiymati, 
almashtiriladigan moslamalar va boshqalar kiradi. 
Qurilish ishlab chiqarishni tashkil etish, boshqarish va unga xizmat 
ko’rsatishga mo’ljallangan ustama sarflar xarajatlardan farqli o’laroq, bevosita 
qurilish-montaj ishlarini bajarish bilan bog’liq emas va qurilish ishlab chiqarishni 
normal faoliyat ko’rsatishi uchun zarur bo’lgan sharoitlarni yaratishga ketgan 
xarajatlarni ifoda etadi.