Educational materials

27-mavzu. Investitsiyalarning loyihaviy tahlili
 
Reja: 
 
27.1.
Investitsiya loyihalari bo’yicha loyihaviy tahlilning mazmun-mohiyati 
va ahamiyati. 
27.2.
Loyihaviy tahlilni amalga oshirish uchun ma’lumotlar bazasi. 
Loyihaviy tahlilning o’ziga xos xususiyatlari.
27.3.
Loyihaviy tahlilning tarkibiy tuzilishi: moliyaviy-iqtisodiy, texnik, 
ekologik, institutsional, xuquqiy va boshqalar. 
Tayanch iboralar:
Loyihaviy tahlil, texnik tahlil, tijorat tahlili, iqtisodiy 
tahlil, moliyaviy tahlil, ekologik tahlil, institutsional tahlil. 

---

27.1.
 
Investitsiya loyihalari bo’yicha loyihaviy tahlilning mazmun-
mohiyati va ahamiyati. 
Loyihaviy tahlil – xarajatlar va daromadlar hamda loyiha bilan bog’liq 
bo’lgan riskni (tavakkalchilikni) tizimli baholash va ochib berish asosida 
loyihalarni tayyorlash, baholash va tanlab olish usulidir. Loyihaviy tahlilning katta 
qismi loyiha davrining dastlabki bosqichida, ya’ni uni qabul qilish yoki qilmaslik 
to’g’risida qaror qabul qilingungacha amalga oshiriladi.
Loyihaning 
daromadliligini 
aniqlash 
loyihaviy 
tahlilning 
vazifasi 
xisoblanadi. Daromadlilik esa loyihadan olinadigan daromad bilan unga qilingan 
xarajatlar o’rtasidagi farq sifatida aniqlanadi. Ya’ni loyihaning daromadliligini 
aniqlash uchun uning barcha natijalarini aniqlash hamda loyihadan olingan 
daromadlar unga qilingan xarajatlardan ortish yoki ortmasligini xisoblab ko’rish 
kerak. Chunki loyihani amalga oshirish uchun bugun qilinayotgan xarajatlar bilan 
undan qandaydir vaqt o’tgandan keyin olinadigan daromadlarni bevosita solishtirib 
bo’lmaydi. Loyihaning ko’pgina aktivlari va inshootlari uzoq muddat xizmat 
qilishi buning sababi xisoblanadi. Loyihaning ayrim xarajatlari va natijalarini, 
masalan, qurilish ishlari xarajatlarini o’lchash va baholash oson. Boshqalarini esa 
o’lchash oson, lekin baholash ancha qiyin. Masalan: xodimlarni o’qitish xarajatlari 
va natijalarini miqdoriy va sifat jihatdan o’lchash oson lekin real natijalarini 
baholash ancha murakkab. 
Nixoyat, ayrim loyihalar natijalarini, masalan loyihalarning an’anaviy 
faoliyat turlariga ta’sirini o’lchash ham, baholash ham qiyin. 
Loyihaviy xarajatlari turli xilda bo’lishi tufayli loyiha har xil nuqtai 
nazardan ko’rib chiqiladi. 
1. 
Loyiha texnik jihatdan asoslanganmi? 
2. 
Loyiha tijorat talablariga javob beradimi? 
3. 
Loyiha o’z-o’zini moliyaviy jihatdan qoplaydimi? 
4. 
U iqtisodiy jihatdan o’zini oqlaydimi? 
5. 
Loyiha atrof -muhitga qanday ta’sir o’tkazadi? 
6. 
Loyiha maxalliy ijtimoiy - madaniy xususiyatlarni xisobga olganmi? 
7. 
Loyihani amalga oshirishning institutsional (tashkiliy) imkoniyatlari 
bormi? 
Ijobiy natijalar yalpi xarajatlardan ortish-ortmasligini aniqlash zarur. 
Harajatlarni tahlil qilish uchun quyidagi savollarga javob olishimiz kerak: 

Loyihaning biz istagan natijasi qanday? 

Loyiha xarajatlarini kim ko’taradi va uning ijobiy natijalaridan kim 
foydalanadi? 

Loyihaning ijobiy natijalari qachon va qaerda paydo bo’ladi? 
Loyihaning yakuniy qiymati to’g’risida tasavvurga ega bo’lish uchun 
loyihaga aloqador bo’lgan kishilarning turli guruhlari olgan foyda va qilgan 
yuqotishlarni qanday taqqoslash va jamlash kerak? 

---

Bu loyihaning yakuniy ijobiy natijasi boshqa mumkin bo’lgan loyihalar 
natijasidan nimasi bilan farq qiladi? 
Loyiha tahlili loyihani shakllantirish jarayonining o’zidayoq uning turli 
jihatlari ta’sirini va rolini o’zgartirish imkonini beradi. Har qanday yangi axborot, 
agar foydali bo’lsa, ilgari qabul qilingan qarorlarni o’zgartirish uchun sabab 
bo’lishi mumkin. 
Demak, loyiha-smeta xujjatlari loyiha tahlili jarayonida, ya’ni loyihaning 
turli jihatlarini ko’rib chiqish natijalari va yangi olingan axborotlardan kelib chiqib, 
ilgari berilgan baholarni tuzatish bilan birga ishlab chiqiladi.