Education and innovative research

289
http://interscience.uz
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR IDROKINING 
RIVOJLANISH XUSUSIYATLARI VA DIAGNOSTIKASI
DOI: https://doi.org/10.53885/edinres.2021.98.16.019 
Qodirova Malikaxon Qaxramonovna 
Jizzax davlat pedagogika instituti katta o’qituvchi
Aglamova Shaxzoda Sobir qizi,
Jizzax davlat pedagogika instituti III-bosqich talabasi
Annotasiya: Maqolada maktabgacha yoshdagi bolalar idrokining o’ziga xos 
xususiyatlari ochib berilgan. Maktabgacha yoshning har bir davrida idrokning 
rivojlanishi hamda idrok dignostikasi uchun o’yinlar berilgan. 
Kalit so’zlar: maktabgacha yosh, bilish, tushunish, idrok, shakllanish, 
rivojlanish, o’yin, rivojlanish xususiyatlari, kognitiv jarayonlar, faoliyat, predmet, 
hodisalar, hatti-harakat.
ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ ВОСПРИЯТИЯ ДОШКОЛЬНИКОВ 
И ДИАГНОСТИКА
Кадирова Маликахон Кахрамонова,
старший преподователь Джизакского государственного 
педагогического института
Агламова Шахзода Собировна,
 Студентка 3 курса Джизакского государственного педагогического 
института
Аннотация: В статье описаны особенности познания детей 
дошкольного возраста. При этом подчеркивается влияние различных игр 
детей дошкольного возраста на их восприятие.
Ключевые слова: дошкольный возраст, познание, понимание, познание, 
формирование, развитие, игра, особенности развития, познавательные 
процессы, деятельность, предмет, события, поведение.
FEATURES AND DIAGNOSTICS OF THE DEVELOPMENT OF 
PERCEPTION IN PRESCHOOL CHILDREN
Kadirova Malikakhon Kakhramonova,
Senior lecturer at the Jizzakh State Pedagogical Institute
Aglyamova Shakhzoda Sabirovna,
3rd year student of the Jizzakh State Pedagogical Institute
Abstract: The article describes the features of cognition of preschool children. 
At the same time, the influence of various games of preschool children on their 
perception is emphasized.
Key words: preschool age, cognition, understanding, cognition, formation, 
development, play, features of development, cognitive processes, activity, subject, 
events, behavior.
Maktabgacha yosh davri - bolaning har tomonlama rivojlanishi nuqtai 
nazaridan eng dinamik va qiziqarli davrlardan biridir. 
Maktabgacha yoshda bola jismoniy va aqliy rivojlanishida ulkan «sakrash» 
qiladi: barcha kognitiv funktsiyalar shakllanadi va faol rivojlanadi. Bu rivojlanish 
idrokka asoslangan. Psixologiyada idrok barcha narsa va hodisalarning o’zaro 

---

Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2021 йил Махсус 
сон)
ISSN 2181-1709 (P)
290
Education and innovative research 2021 y. Sp.I.
bog’liqliklarida aks etishi jarayoni sifatida tushuniladi. Inson sezgilar orqali 
atrofdan signal oladi va bo’layotgan hodisalarni anglaydi, tushunadi. 
Idrok qilishda insonning faoliyati, nutqi va to’plangan hayotiy tajribaning 
o’rni muhim. Bularning barchasi insonga nafaqat olingan ob’ektlarning 
xususiyatlarini ko’rish, balki atrofimizdagi voqelikning to’laqonli tasvirini idrok 
etish imkonini beradi. 
Insonning axborotni idrok etish qobiliyati tug’ma emas. Tug’ilgandan keyin 
bola buni qilishni o’rganadi. U narsalarni ko’radi, ba’zi tovushlarni eshitadi, 
teginadi va hidlaydi. Bu idrok mexanizmining shakllanishidan dalolat beradi. 
Ammo bola undan foydalana olmaydi - u hali qanday qilishni bilmaydi. Idrok 
etish inson bilishning asosi, uning keyingi rivojlanishining asosidir. Idrok olamni 
bilish bilan boshlanadi, bu ishga boshqa aqliy operatsiyalarni kiritishni o’z ichiga 
oladi: diqqat, fikrlash va xotira. Shuning uchun uning rivojlanish xususiyatlarini 
bilish va bu rivojlanishdan manfaatdor bo’lish juda muhimdir.
Maktabgacha yoshdagi rivojlanish xususiyatlari quyidagilar bilan tavsiflanadi: 
faol vosita va o’yin faoliyati, bu bolaga ob’ektlar bilan o’zaro aloqa qilish va 
ularning xususiyatlarini o’rganish imkonini beradi; 
nutqdan foydalanishning boshlanishi va uning faol rivojlanishi. 
Bularning barchasi kognitiv jarayonlarning, xususan, idrokning rivojlanishi 
uchun katalizator bo’lib xizmat qiladi. 
3-4 yoshli bola uchun predmetlarning xossalari hali ham narsalarning 
o’zidan ajralmaydi. Masalan, limon har doim sariq rangda bo’ladi va agar bola 
sariq mevani ko’rsa, u limon ekanligiga ishonch hosil qiladi. Uch va to’rt yoshli 
bolalar ob’ektlarning tasvirlarini o’rganib, diqqatini hajmi, rangi yoki shakli bilan 
ajralib turadigan bitta tafsilotga qaratadilar va undan butun ob’ektni «taxmin 
qiladilar». Xuddi shu kabi bir-biriga o’xshash predmetlarni bir hil narsa deb 
o’ylashi kuzatiladi. Bu yoshdagi bolalarning idroki biroz aniq emas. Masalan, 
bu yoshdagi bolalar yangi yil bazmida turli maxsus kiyimlarni kiygan yaqin va 
taniqli odamlarni, hatto yuzi ochiq bo’lsa ham tanimaydilar. Uch va to’rt yoshli 
bola umumiy tasvirni ko’radi, uni tahlil qilolmayd va taqqoslay olmaydi. 
Maktabgacha davrning asosiy rivojlanish vazifalari quyidagilardan iborat:
Bolaning yangi ob’ektlar va hodisalar haqidagi bilimlarini targ’ib qilish. 
Bolani ob’ektlarni, ularning xususiyatlarini, maqsadini kashf qilish uchun 
ularni boshqarishga o’rgatish. 
Ob’ekt va hodisalarni xossalari bo’yicha tanib olish, solishtirish, o’xshashlik 
va farqlarni ajratib ko’rsatish va xususiyatlarni topish qobiliyatini rivojlantirish. 
Ob’ektlarning shakli va rangi haqidagi tasavvurni rivojlantirish.
Bolaning dunyoqarashini kengaytirishga, ularning qiziquvchanligini 
oshirishga hissa qo’shish.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning tasavvurini rivojlantirishga hissa 
qo’shadigan o’yinlarni keltiramiz.
«Tomchilarni yig’ish»
O’yin quyidagilarga yordam beradi: umumiy xususiyat (rang) mavjudligi 
bilan ob’ektlarni birlashtirish qobiliyatini rivojlantirish; qo’llarning nozik motorli 
ko’nikmalarini va ranglarni idrok etishni rivojlantirish.
«Soyabon ostida yashiringan»
O’yin quyidagilarga yordam beradi: ob’ektlarni umumiy muhim xususiyati 
(shakl) bo’yicha birlashtirish qobiliyati; rang va shaklni idrok etish.
Uskunalar: soyabonlarning uchta (to’rt) rangdagi rasmlari: qizil, yashil va 

---