E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

Yaponiyaning
 
tashqi  siyosati
m intaqada yetakchilikka intilishi edi.  H atto Vashington konferensiyasi (1921-
112

---

yil noyabr) qarorlari ham  buyuk davlatlar o ‘rtasidagi ziddiyatlam i to ‘la bartaraf 
eta olm adi. Yapon m onopoliyalari katta foyda m iqdorini saqlab qolish uch un  
eksport tovarlarining narxini pasaytirdi.  Ayni  paytda Y aponiya  m o no po liy a- 
lari Sovet davlati bilan m unosabatlarning yaxshilanishiga harakat qildi.  C hunki 
Y aponiya  Rossiyaning  sharqiy  qismiga  Y aponiya  iqtisodiyoti  u ch u n   katta 
xom ashyo  m anbayi  sifatida  qarar  edi.  Y aponiya  bunday  m anbani  1918—
1925-yillar davomida harbiy yo‘l bilan qo‘lga kirita olmadi. Aksincha, Yaponiya 
uyushtirgan  harbiy  intervensiya  m ag iubiyatga  uchradi.  Endi  Sovet  davlati 
bilan  m anfaatli  iqtisodiy  va  savdo  aloqalarini  rivojlantirishdan  boshqa  y o i  
yo‘q  edi.
Shuning  uchun  1925-yilning  20-yanvarida  Sovet  davlati  bilan  Yaponiya 
o ‘rtasida  « 0 ‘zaro  m unosabatlarining asosiy tamoyillari  to ‘g‘risida»  shartnom a 
im zolandi.  Unga  ko‘ra,  Yaponiya  Sovet  Rossiyasi  hududidagi so ‘nggi  harbiy 
qism larini  olib  chiqib  ketdi.  Biroq  bu  Y aponiya  h u km ron   doiralarinin g 
sovet  U zoq  Sharqi  hududlariga  d a’volaridan  voz  kechdi,  degani  em as  edi. 
1927-yilda  faol  agressiv  tashqi  siyosat  tarafdorlari  hukum ati  tuzildi.  Yangi 
hukum at  o ‘z  m aqsadlarini  «Tanaka  m em orandum i»  deb  atalgan  hujjatda 
ifoda  etdi.
1927-yilning 25-iyulida im peratorga yuborilgan bu  hujjatda Yaponiyaning 
dunyoga  hukm ronlik qilishiga o ch iq d an -o ch iq  d a’vo  qilingan  edi.  C h u n o n - 
chi,  hujjatda  quyidagilar  yozilgan  edi:  «Xitoyni  bosib  olish  uch un   aw al 
M anjuriya  va  M o ‘g ‘ulistonni  bosib  olishim iz  zam r.  D unyoni  bosib  olish 
uchun  esa  a w a l  X itoyni  bosib  olishim iz  lozim .  Agar  biz  X itoyni  bosib 
ololsak,  O siyoning barcha  kichik davlatlari,  H indiston,  shuningdek, janubiy 
dengiz  davlatlari  bizdan  q o iq a d i  va  bizning  oldim izda  taslim   b o ia d i.  Biz- 
ning  milliy  rivojlanish  dasturim izga  M ongoliya  dalalarida  Rossiya  bilan 
qilich  um shtirish  kiradi...  Biz  AQSH  ni  yakson  qilishim iz  zam r».  Y apo- 
niya  hukm ron doiralari  tez orada o ‘z orzularini  am alga oshirishga  kirishdilar.
1931-yilning  sentabrida  Yaponiya  arm iyasi  Xitoyning  shim oli-sharqiga  — 
M anjuriyaga  hujum   qildi  va  1932-yilning  boshlarida  bosib  oldi.  1932-yilda 
Xitoyning  boshqa  qism lariga  bostirib  kirdi.  1932-yil  m artida  b o iib   olingan 
yerlarda  M a n c h jo u -G o   davlatini  tuzdi.  1932-yil  yozida  Jexe  va  Xebey 
viloyatlarini  egalladi.  AQSH  bu  harakatlam i  m a’qulladi va  147  m ln  dollarlik 
quro l-y aro g ‘  yetkazib  berdi.  X alqaro  ham jam iyat  nazaridan  holi  b o iis h  
m aqsadida  Yaponiya  1933-yilning  m art  oyida  M illatlar  Ligasidan  chiqdi.
1934-yilda  esa,  Sharqiy  Osiyoga  hukm ronlik  d a’vosi  bilan  chiqdi  va  harbiy 
kuchlarini  cheklagan  V ashington  shartnom asidan  voz  kechishini  m a iu m  
qildi.  Y aponiya  G erm aniya bilan yaqinlashish  y o iin i  tutdi.  C hunki  G ‘arbni 
G erm aniya,  Sharqni  Y aponiya  egallashi  kerak  edi.  1936-yil  noyabrda  ikki 
davlat  o ‘rtasida  «A ntikom intern  ahdnom asi»  tuzildi.
Y aponiya  Sovet  davlati  chegaralarida  turli janjallarni  kuchaytirdi.  1938- 
yil  29-iyul  —  11-avgustda  Sovet  davlati  hududiga  hujum   uyushtirdi.  Bu 
voqea  H asan  k o ii  hududida  (P rim oreda)  yuz  berdi.  Biroq  Sovet  armiyasi
8