E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

Versal  —  Vashington
 
tizimining  mustahkam
 
em asligi
14

---

Uchinchidan, 
yangi  tashkil  etilgan  davlatlar chegarasi  shunday  belgilan- 
diki,  ular  bir-biriga  chegara  d a ’vosi  bilan  istalgan  paytda  chiqishi  m um kin 
edi.  Bu  om il  ham   tinchlikni  xavf ostida  qoldirardi.
T o‘rtinchidan, 
Versal  —  Vashington  tizim i  shartnom alarining  am alda 
bajarilishini  ta ’m inlovchi  kuchli  m exanizm  (vositalar)  vujudga keltirilm agan 
edi.
Tuzilgan  yangi  xalqaro  tashkilot  —  M illatlar  Ittifoqiga  bunday  vakolat 
berilm agan  edi.  A ntanta  davlatlari  h am   b u n d a  qodir  em as  edilar.  C hunki 
kecha ittifoqchi b o ig a n  bu davlatlar o ‘rtasida u ru shdan keyin vujudga kelgan 
ziddiyatlar  am alda  ittifoqchilik  m ajburiyatlarini  yo ‘qqa  chiqargan  edi.
Beshinchidan, 
sobiq  G e rm a n iy a   va  T u rkiya  im p eriyalari  xalqlariga 
m ustaqiilik  am alda  m andat  tizim ining  vasiylik  tam oyili  bilan  niqoblandi, 
xolos.  Yirik  m ustam lakachi  asosiy  davlatlar  Buyuk  Britaniya  va  Fransiya 
«buyuk  vasiy»lar  ham   b o iib   oldilar.  M ustam laka  xalqlar  m illiy-ozodlik  ku- 
rashini  davom   ettirdilar.
Oltinchidan, 
Versal  — Vashington tizim i  Sovet  Rossiyasining  ishtirokisiz 
yaratildi.  A ntanta  sovet  davlatiga  dushm an  G erm aniya  bilan  separat  sulh 
tuzgan  sotqin  deb,  bolshevizm ga  esa  dushm anlik  ko‘zi  bilan  qaradi.
V ersal  —  V a sh in g to n   tizim ig a  k iru v ch i  b iro rta   h a m   s h a r tn o m a n i 
im zolam agan  Sovet  davlati  bu  tizim ga  nisbatan  m uxolifat  b o iib   qoldi.
M aiu m k i,  20-yillar tarixga  «patsifizm erasi»  nom i 
bilan  kirdi.  Bu  hodisa  xalqaro  m unosabatlarda 
ham   o ‘z  aksini  topdi.  Shuning  u ch u n   ham   katta 
kam chilik va adolatsizliklarga qaram ay,  Versal  — 
V ashington  tizim i  o ‘zida  patsifizm   ruh in i  aks 
ettirgan  edi  va  bu  tizim   20-yillarda  xalqaro  m unosabatlarda  vaqtinchalik 
b o is a -d a ,  nisbatan  barqarorlikni  ta ’m inlay  oldi.
B iroq  Versal  —  V ashington  tizim i  g‘olib  davlatlar  o ‘rtasidagi  ham d a 
g ‘oliblar  va  yengilgan  davlatlar  o ‘rtasidagi  ziddiyatlarni  b a rta ra f  etm adi. 
A ksincha,  bu  ziddiyatlar  tez  orada  o ‘zini  t o i a   nam oyon  eta  boshladi.
AQSH  20-yillarning oxiriga kelib barcha buyuk G ‘arb va Sharq davlatlari
—  Buyuk  Britaniya,  Fransiya,  G erm aniy a,  Italiya  va  Y aponiya  birgalikda 
ishlab  chiq arg an   san o a t  m ah su lo tlarid an   k o ‘p  m ah su lo t  ishlab  ch iq a ra  
boshladi.  C hetga  sarm oya joylashtirish  m iqdori  b o ‘yicha  Buyuk  Britaniyaga 
yetib  oldi.
A Q S H ning  m aqsadi  xalqaro  m aydonda  Buyuk  Britaniya  gegem onligiga 
ch ek  q o ‘yish,  G erm aniyaning  Fransiya  to m o n id a n   asoratga  solinishiga y o i  
q o ‘ymaslik,  uni  Y evropada  Fransiyaga  bas  keluvchi  raqibga  aylantirish  edi. 
0 ‘z  navbatida,  yengilgan  davlatlar  va  urush  natijasida  kam   o i j a   tekkan 
m am lakatlar  o ‘ch  olish  ishtiyoqida  yon m o q d a  edi.  Biroq  20-yillarda  h am  
Y evropada  patsifistik  kayfiyat  va  urushga  qarshi  harakat  hali  kuchli  edi. 
Buyuk  davlatlar  h u k m ro n   doiralari  istaydilarm i,  y o ‘qm i,  bu  om il  bilan  
hisoblashishga  m ajbur  edilar.