Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

Назорат ва муҳокама учун саволлар 
1.
Айланма маблағлар ишлаб чиқариш айланма фондларидан қандай 
фарқ қилади? 
2.
Айланма маблағларни ташкил қилувчи асосий элементлар 
қайсилар? 
3.
Айланма маблағлар тузилмаси деганда нима тушунилади? Қайси 
омиллар унинг ўзгаришига таъсир кўрсатади? 
4.
Қайси кўрсаткичлар ишлаб чиқариш айланма фондлари ва айланма 
маблағлардан фойдаланиш даражасини тавсифлайди? 
5.
Қайси омиллар айланма маблағларнинг айланиш даражасига таъсир 
кўрсатади? 
6.
Корхонанинг норматив базаси деганда нима тушунилади? 
7.
Корхонанинг норматив базасини мукаммаллаштириш қандай 
аҳамиятга эга? 
8.
Корхонада маҳсулотнинг материал сиғимини камайтириш қандай 
аҳамият касб этади? 
9.
Айланма маблағларни нормалаштиришнинг моҳияти ва аҳамияти 
қандай? 
10.Корхонада маҳсулот материал сиғимини камайтиришнинг асосий 
йўллари ва йўналишлари қандай? 
 
 

---

IX-БОБ. КОРХОНАДА МЕҲНАТ РЕСУРСЛАРИ ВА УЛАРДАН 
ФОЙДАЛАНИШ, МЕҲНАТНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА ҲАҚ ТЎЛАШ 
Мазкур бобда корхонада меҳнат ресурслари ва улардан фойдаланиш, 
меҳнатни ташкил этиш ва унга ҳақ тўлаш, кадрлар, меҳнат унумдорлиги ва 
иш ҳақи ўртасидаги ўзаро боғлиқлик, корхонада меҳнат ва иш ҳақи бўйича 
режалар тизимини шакллантириш, ишчи кучидан фойдаланишни яхшилаш 
заҳираларини топиш ва шу асосда меҳнат маҳсулдорлигини ошириш билан 
боғлиқ маълумотлар берилган.
 
9.1. Корхонанинг кадрлар салоҳияти. 
9.2.Бозор муносабатлари шароитларида корхонанинг кадрлар 
сиѐсати. 
9.3. Корхонада меҳнатга ҳақ тўлаш. 
 
9.1. Корхонанинг кадрлар салоҳияти 
―Ҳамма нарсани кадрлар ҳал қилади‖ қоидаси иқтисодий ислоҳотлар 
амалга оширилаѐтган ҳозирги кунларда ҳам ўз долзарблигини йўқотгани йўқ. 
Биринчи Президентимиз И.Каримов айтганидек: ―Бугунги кунда биз 
олдимизга қандай вазифаларни қўймайлик, бизнинг олдимизда қандай 
муаммолар мавжуд бўлмасин, уларнинг барчаси пировардида кадрлар ва 
фақат кадрларга бориб тақалади.‖
Замонавий корхоналар фаолиятида меҳнат қуроллари ва меҳнат 
предметларидан ташқари кадрлар ҳам катта аҳамиятига эга. Айнан кадрлар 
ишлаб чиқаришни бошқариб, жорий ва истиқболдаги режалаштиришни 
амалга оширадилар ҳамда ишлаб чиқариш воситаларини фойдаланишга 
киритадилар.
Кадрларнинг касбий малакаси қанчалик юқори бўлса, корхона
-
ларнинг иқтисодий ва ишлаб чиқариш кўрсаткичлари шунчалик яхши 
бўлади.
Корхонанинг ―меҳнат ресурслари‖, ―кадрлар‖, ―персонал‖ тушунчала
-
рини, гарчи улар ўртасида маъжозий маънода айтганда ―хитой девори‖ йўқ 

---

бўлса ва улар кадрлар салоҳиятини шакллантириш ва улардан фойдаланишда 
бир хилда қўллансада, бир-биридан фарқлаш лозим.
Салоҳият (потенциал)
тушунчасининг ўзи лотин тилидан олинган бўлиб 
(potentia), имконият, куч-қувват, яшириш имконият маъносини англатади. 
Луғат ва қўлланмаларда у мавжуд ва ҳаракатга келтирилиши, маълум бир 
мақсадларга эришиш учун фойдаланиш мумкин бўлган восита, заҳира, манба 
деб кўрсатилган.
Кадрлар салоҳияти - меҳнат ресурсларининг умумий сони ва жинси, 
ѐши, маълумоти, касбий кўникмалари, корхонанинг у ѐки бу бўғинларида ва 
жамоатчилик ишлаб чиқаришида қатнашиши билан ифодаланувчи меҳнат 
ресурслари ѐки имкониятларини ифодалайди. Кадрлар салоҳияти жамият 
меҳнат салоҳиятининг таркибий қисмидир.
Кадрлар корхонада меҳнат билан банд бўлган ҳамда корхона шахсий 
таркибига кирувчи турли касбий

малакавий гуруҳлардаги ходимлар мажмуа
-
сидир. Корхонанинг меҳнат ресурслари унинг ишчи кучини тавсифлайди. 
Корхона персонали доимий ва ѐлланиб ишловчи, малакали ва малакасиз 
барча ходимлардан иборат бўлган шахсий таркибни изоҳлайди.
 

---

Ишлаб чиқаришдаги асосий «шахс», иқтисодиѐт назариясида талқин 
қилинишича,