Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

Умумий ва умумлаштирувчи кўрсаткичлар
корхонада ишлаб чиқариш 
ривожланишининг йўналиши ва даражасини акс эттиради. Бундай кўрсаткич-
лар қаторига ишлаб чиқарилаѐтган маҳсулот ҳажми, меҳнат, таннарх ва 
жамғармалар бўйича кўрсаткичларни киритиш мумкин. 
Хусусий кўрсаткичлар
умумлаштирувчи кўрсаткичлар асосини ташкил 
қилувчи алоҳида элементларни, масалан, материал, ѐқилғи, энергия ва шу 
кабиларнинг маҳсулот таннархидаги салмоғини тавсифлайди. Шунингдек, бу 
кўрсаткичлар асосий кўрсаткичлар даражасига таъсир ўтказувчи алоҳида 
омилларни ҳам тавсифлаб беради. Масалан, ѐрдам кўрсатувчи ишчилар 
салмоғининг меҳнат, ишлаб чиқариши даражасига таъсири; асбоб-
ускуналарни иш билан таъминлаш коэффициентининг ишлаб чиқарилаѐтган 
маҳсулот ҳажми ва корхона ишлаб чиқариш дастурининг бажарилишига 
таъсири; хом ашѐ ва материаллардан фойдаланиш коэффициентининг 
маҳсулот таннархи пасайишига таъсири ва ҳоказолар. 
Умумлаштирувчи ҳамда хусусий кўрсаткичлар иккита категорияга - 
миқдор (абсолют) ва сифат (нисбий) категорияларига бўлиниши мумкин. 

---

Миқдор кўрсаткичлари
корхонанинг ишлаб чиқариш ва хўжалик 
юритиш фаолиятини ҳажм ўлчамида изоҳлайди. Бундай кўрсаткичлар 
қаторига ишлаб чиқарилаѐтган маҳсулотлар миқдори, ишлаѐтган ходимлар 
сони ва меҳнатга ҳақ тўлаш фонди, машина ва асбоб-ускуналар парки, ишлаб 
чиқариш дастурини амалга ошириш учун зарур бўлган материаллар миқдори, 
цех ҳамда иш жойлари сони ва ҳоказоларни киритиш мумкин. 
Сифат кўрсаткичлари
корхонанинг ишлаб чиқариш фаолиятидаги 
ўзгаришларни нисбий катталиклар: меҳнат маҳсулдорлигининг ўсиши, 
маҳсулот таннархининг базис даврга (ѐки режа ҳисоботига) нисбатан фоиз-
ларда камайиши, маҳсулотнинг тўлиқ таннархига нисбатан фоизларда 
даромад ҳажми, корхона рентабеллик даражасининг ўсиши ва шу кабилар 
ѐрдамида тавсифлайди. 
Сифат кўрсаткичлари аксари ҳолларда пул қийматида ифодаланиши 
сабабли, корхоналарнинг хўжалик фаолиятини режалаштириш ва таҳлил 
қилиш амалиѐтида асосий ва айланма фондлар, асбоб-ускуналар, сарфла-
наѐтган ѐқилғи, энергия ва бошқа материаллар каби