Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

 
27.4.1-расм. Бозорни тадқиқот қилиш тизими. 
Янги товарни қабул қилиш босқичларидан ташқари маркетологларига 
истеъмолчиларни уларни янгиликларга мойилликлари даражаси бқйича 
таснифлаш зарур. Маслан, кқпгина истеъмолчиларга инновацияларни қабул 
қилишда қандайдир психологик тқсиқ вужудга келади, аммо самарали 
реклама ва маркетинг тадбирларидан кейин инновацияни қабул қилган ва 
қабул қлмаганлар қртасидаги нисбат ўзгаради, биринчиларининг сони қатъий 
ошиб боради. 
Инновациянинг баъзи бир турлари айнан бир кунда оммавий бўлиб 
кетади, бошқачасига бунинг учун узоқ вақт талаб қилинади. Инновацияни 
қабул қилиниши суръатларига бешта таъриф таъсир кўрсатади: - 
усулларнинг ворислиги ва бирга бўла олишлиги, янги қабул қилинган 
истеъмол бойлиги ва инновация истеъмолчиларининг тажрибасига мос 
келиши даражаси. Масалан, бухгалтерия ҳисоби, ҳисоблаш техникасини 
инновацион қўллаш учун дастурий маҳсулотларнинг муваффақияти тизимни 
истеъмолчиларнинг психологияси ва одатларига, турғун ишчи тартиб ва 
психологик стрессни камайтириш имкониятига мослашишга боғлиқ; - 
Мураккаблик, яъни унинг моҳияти ва татбиқ этиш тамойиллари, ҳамда 
фойдаланишдан фойдани тушунишнинг нисбатан ѐийинлиги;

---

- инновацияни татбиқ этиш жараѐнини бўлинувчанлиги, яъни янгиликни 
босқичма босқич киритиш ва натижани аста секин баҳолаш имконитяи. 
- коммуникацияон кўргазмалилик, яъни ииновацияни қўллашдан 
фойдалилик ва фойдани тушунарли баѐн қилиш имконияти. 
Иқтисодий ривожланишнинг инновацион тури ҳаммадан аввал 
детерминацияланганликни 
кескин 
пасайиши 
ва 
умуман 
тизими 
мураккаблашишини билдиради. Ташқи муҳитнинг ўзининг социал ва сиѐсий 
жанжаллари ва изтироблари, ахборотли ва технологик ўзгаришлари билан 
юқори фаоллигида иқтисодий тизим ва унинг тузилма ташкил қилувчи хулқи 
борган сари эҳтимолли ва олдиндан айтиб бўлмайдиган характерга эга. 
Бундай сифатларда корхоналарни яшаб қолиши раҳбарларнинг қобилияти, 
уларни кутилмаган вазиятларда тўғри йўлни танлай билишлар, хатарни кўра 
олишларига тўғридан тўғри боғлиқ.
Новаторлик корхонаси ривожланишининг мантииқи оғирлик марказини 
оператив тактик режалаштириш ва бошқаришдан стратегик даражага, 
бошқарувнинг 
янги 
турини 
шакллантириш 
даражаси-инновацион 
маркетингга кўчишига олиб келади. Унда анъанавий тамойилларнинг ҳар хил 
фрагментлари сақланиб қолинади, аммо улардан вазиятли таҳлилига 
нисбатан қўлланишида фойдаланилади. Бу янгиликлар, сармоялар манбалари 
ва янги бозорларни узлуксиз қидириш шароитларида корхона қобилиятини 
мувофиқлаштиришга имкон беради. Инновацион маркетингда самарали 
раҳбарликнинг усуллари, ѐндошишлари ва йўллари вазиятга мувофиқ 
ўзгаради.
Инновациялар яшаш даврининг ҳар бир босқичида маркетингнинг ҳар 
хил усуллари ва ѐндошишлари, ҳар хил стратгеияси ва тактикаси талаб 
қилинади.Янги товарни сотиш каналларини позициялаштириш (жойлашиши) 
ни шакллантиришни ўз ичига олувчи янгиликни бозорга кириб бориши 
стратегияси ва тактикаси маркетинг тадбирларининг муҳим йўналиши 
бўлади. Жойлаштириш-янгиликни бозорда мавжуд бўлган товарлар 
қаторидаги жойини белгилаш тизимини билдиради. Жойлаштиришдан 

---

мақсад – янгиликни бозордаги ўрнини мустаҳкамлашдир. Янги товарни 
жойлаштириш ҳаммадан аввал янгилик ва мавжуд бўлган товарлар 
ўртасидаги Рақобатни билдиради. 
Маркетинг тизимининг якунловчи босқичи-оператив маркетинг, бу 
босқичда стратегик инновацион маркетинг концепцияларини амалга 
оширишнинг яниқ шакллари ишлаб чиқилади.
Оператив маркетинг бозордаги янгилик яшаш даврларининг босқичлари 
билан маҳкам боғланган. Янгилик яшаш даврининг бошланғич нуқтасини 
белгилаш айниқса муҳим. Инновацияларни бозорда мавжуд бўлиши яшаш 
даврининг биринчи босқичида инновацияга эътиборни жамлаш ва 
диффузиялаш учун ахсус тадбирлар зарур. Масалан, сотишларнинг адекват 
каналларини шакллантириш, мавжуд бўлган эскиларни модификациялаш ва 
мослаштириш зарур. Бу ерда маркетингнинг самарадорлиги бир қатор 
омиллар: инновацион рекламанинг фаоллиги, инновацияни бозорга 
чиқишининг мувофиқ вақти, инновациянинг мавжуд бўлган товарлар 
мавзусидаги хулқининг вариантини танлаш, эҳтимол бўлган рақиблар 
хулқини башоратлаш, ҳамда бозорнинг тузилиши янги товарга қанчалик мос 
келишига боғлиқ. Бу шароитларда маркетинг нафақат янгиликни бозорда 
жойлашишини, балки технологик бозорга жойлашишини таъминлаши, 
янгилик ва бошқа товарлар авлодлари ўртасидаги вазифасивй рақобатни 
енгиб ўтиши шарт.