Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

 
 
25.2.1-расм. Ишлаб чиқаришни ташкил этиш даража кўрсаткичлари ва 
уларни баҳолаш.
Ихтисослашув даражасининг юқори бўлиши техника, ишлаб чиқариш 
технологияси ва уни ташкиллаштиришнинг такомиллашувига ва корхона-
нинг мавжуд ресурслардан унумли фойдаланишига олиб келади. Ишлаб 
Ишлаб чиқаришни ташкил этиш даража кўрсаткичлари 
тизими 
Ишлаб чиқаришнинг ихтисосла-
шуви, тиғизлиги ва ихчамлик кўр-
саткичлари: 
– ихтисослашув ва кооперация 
даражаси 
– тиғизлик ва ихчамлашув да-
ражаси 
Ишлаб чиқаришнинг таъминланиш 
ва хизмат кўрсатиш кўрсаткичлари: 
– ишлаб чиқаришнинг 
давомийлик этиш муддати ва 
структураси 
– ишлаб чиқаришнинг 
мутаносиблиги ва узлуксизлиги 
– ишлаб чиқариш мароми 
– ишлаб чиқариш фаоллиги 
Ишлаб чиқаришни ташкил этиш даражасини комплекс баҳолаш 

---

чиқаришни ихтисослашув даражасининг комплекс таҳлили бир неча 
кўрсаткичлар орқали амалга оширилади. Ихтисослашув даражаси цехда 
ишлаб чиқарилган маҳсулот типи, ўлчами, жами маҳсулотдаги махсус 
бўлинмаларнинг тутган улушлари орқали аниқланади ва баҳоланади. Эҳтиѐт 
қисм ва детал-ларни етказиб бериш бўйича тутган улушлари баҳолашнинг 
асосий кўрсаткичлари сифатида қабул қилиниши мумкин. 
Ишлаб чиқаришни ташкиллаштиришнинг комплекс таҳлилининг асосий 
мақсади ишлаб чиқаришнинг мутаносиблиги, узлук-сизлиги, маромийлиги 
кўрсаткичлари бажарилишини баҳолашдан иборат. 
Ишлаб чиқаришда ташкиллаштиришнинг мутаносиблиги цех, бўлим, 
ишчи ўринларида вақт бирлиги ичида яратилган маҳсулотни корхонанинг 
ишлаб чиқариш имкониятларига мос келиши тушуни-лади. Мутаносиблик 
таҳлили орқали айрим бўғинлардаги тўлиқ фойдаланилмаган қувватлар 
аниқланади. Таҳлил натижаларидан келиб чиққан хулосалар асосида 
белгиланган чора-тадбирларни мутаносибликни янада мустаҳкамлашга 
сафарбар этиш лозим. Иш-лаб чиқариш интенсивлиги даражасини оширишда 
ишлаб чиқариш жараѐнини
узлуксизлиги
муҳим ўрин тутади. Узлуксизлик 
коэффи-циенти (К
у
) қуйидагича аниқланади: 
ич
техн
y
t
t
K

Бунда: 
техн
t
– ишлаб чиқаришнинг технологик циклини 
давомийлиги; соатда; 
ич
t
– ишлаб чиқариш цикллари давомийлиги, соатда. 
Ишлаб чиқаришнинг ташкилий даражасини оширишнинг йў-налишлари 
ишлаб чиқаришнинг марказлашуви ва кооперациялаш ҳисобланади. 
Ишлаб чиқариш марказлашувининг таҳлилида гуруҳлаштириш усулини 
қўллаш орқали тармоқ ичидаги корхоналарнинг ишлаб чиқарган маҳсулоти, 
асосий ишлаб чиқариш фондлари, меҳнат унумдорлиги, таннархи, фонд 
қайтими ва бошқа кўрсаткичлар ўрганилади. Ишлаб чиқаришни 
кооперациялаш корхоналар ўртасидаги ҳамда корхона ичидаги ўзаро 
алоқаларни ифодалайди. 

---

Кооперациялаш даражасини таҳлил этиш учун қуйидаги кўрсаткич-
лардан фойдаланилади:
1) маҳсулот таннархида кооперациялаш асосида олинган яримфабрикат, 
бутловчи буюмларнинг тутган улуши; 
2) корхона билан кооперациялаш алоқасидаги корхоналар сони; 
3) жами ишлаб чиқариш ҳажмида кооперациялаш асосидаги буюртма 
қиймати. 
Ишлаб чиқаришнинг давомийлик муддати ва структураси (ДМС) ишлаб 
чиқаришни ташкил этишнинг асосий кўрсаткичи ҳи-собланади. Давомийлик 
муддати маҳсулот конструкциясини хусу-сияти, ишлаб чиқаришнинг техник 
даражаси, ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг шакл ва услублари 
самарадорлигига боғлиқ. Иш-лаб чиқариш циклининг комплекс таҳлили 
маҳсулотнинг асосий тури бўйича олиб борилади ва ишлаб чиқариш цикли 
давомийлик муддати ўзгаришини асосий техник-иқтисодий омиллари бўйича 
баҳолайди.