Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

эксплуатация қилинаѐтган асосий фонд-
ларнинг ѐши
, биринчи ўринда машина ва асбоб-ускуналарнинг ѐши катта 
таъсир кўрсатади. Ҳозирги пайтда машина ва саноат ускуналарини ѐш 
бўйича гуруҳлашда тахминан қуйидаги муддатлардан келиб чиқилади: 5 
йилгача, 5 йилдан 10 йилгача, 10 йилдан 15 йилгача, 15 йилдан 20 йилгача, 20 
йилдан 25 йилгача ва ҳоказо. Машина ва ускуналарнинг эксплуатация 
муддати қанчалик юқори бўлса, корхонанинг ишлаб чиқариш қувватлари 
шунчалик паст бўлади, маҳсулотлар сифати пасаяди, бекор туриб қолиш ва 
талофатлар кўпаяди ҳамда аксинча. Бундан ташқари, корхона асбоб-
ускуналаридан узоқ вақт мобайнида фойдаланилганида таъмирлаш учун ҳам 
кўп харажатлар сарфланади. 
 
7.2. Корхоналарда асосий фондларни эскириши, уларни баҳолаш 
ва таъмирлаш 
Хўжалик амалиѐтида асосий фондлар натурал ва қиймат кўринишида 
ҳисобга олинади. Агар асосий фондларни
натурал баҳолаш-
ишлаб 
чиқаришни техник жиҳатдан қайта қуроллантириш ва замонавийлаштириш 
масалаларини ҳал қилиш, асбоб-ускуналарни таъмирлаш учун уларнинг 
гуруҳ ва турлари бўйича графиклар тузиш, шунингдек, таъмирлаш восита-
ларига бўлган эҳтиѐжни аниқлаш имконини берса, 
қиймат бўйича баҳолаш
эса, асосий фондларни қайта ишлаб чиқаришни режалаштириш, уларнинг 
мавжуд ҳажмини аниқлаш, амортизация ҳажмини белгилаш, асосий фондлар 
ва ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланиш даражасини таҳлил қилиш ва 
ҳоказоларда муҳим аҳамият касб этади. 
Асосий фондларни баҳолашнинг қуйидаги усуллари мавжуд:
бошланғич қиймат бўйича
- асосий воситаларни яратиш ѐки сотиб олиш 
учун сарфланган харажатлар мажмуидан иборат бўлиб, асосий фондлар ѐки 
уларнинг алоҳида қисмларини фойдаланишга топшириш учун яроқли ҳолга 

---

келтириш билан боғлиқ бўлган-уларни келтириш, ўрнатиш каби харажат-
ларни ҳисобга олган ҳолда юзага келувчи қиймат.Масалан, битта машина ѐки 
ускунанинг бошланғич қиймати – бу, корхонанинг мазкур машина ѐки 
ускунани маълум бир санада сотиб олган ва бу ҳақда бухгалтерия ҳужжат-
ларида қайд қилинган сотиб олиш нархидир.