Э. ҚОсимов, М. Aкбaров пaрдозбоп қурилиш aшёлaри

Қосимов Эркин Умарали ўғли — техника фан­лари доктори, профессор. Ўзбекистонда хизмат кўр­сатган фан арбоби, Халқаро муҳандислар ака­демияси мухбир аъзоси, Қозоғистон Aрхи­тектура-қурилиш бош академияси ва Қир­ғизистон Қу- рилиш, транспорт ва архитектура давлат университет­ларининг фахрий профессори. Кўплаб дарслик ва ўқув қўлланмалар муаллифи. Илмий ишлари 391 дан ортиқ. Унинг илмий раҳбарлигида 37 та номзодлик, 2 та докторлик диссертациялари тайёрланиб, ҳимоя қилинган.


Aкбаров Мирмухсин Олимович т.ф.н., до­т­цент. 3 та монография, 4 та меъёрий ҳужжат, 5 та дарслик ва 80 га яқин илмий мақолалар муаллифи.

Пардозбоп ва бошқа қурилиш ашёлари рангини мўътадил, ҳамда чидамлилигини таъмин­лаш алоҳида бир йўналиш бўлиб, қурилиш са­марадорлигини оширишда алоҳида аҳамият касб этади.

Енгил бетонлар

Енгил тўлдиргичлар ҳисобига зичлиги билан иссиқлик ўтка­зувчанлик кўрсаткичлари камайтирилган бетонларга енгил бетонлар деб аталади. Енгил бетонларнинг зичлиги 1800 кг/м³, иссиқлик ўтказувчанлик коеффициенти эса 0,35-0,6 Вт/(м  °C) дан ошмайди.

Ҳозир қурилишларда қуйидаги енгил бетонлар ишлатилади:
Ғовак тўлдиргичлар асосида тайёрланган енгил бетонлар. Тўлдиргичлар сифатида вулқон туфи, пемза, кўпчитилган гил (керамзит), ёқилғи ва донали домна тошқоли ҳамда шулардан тайёрланган қумлар ишлатилади. Бундай бетонларнинг зичлиги 1200-1800 кг/м³ га тенг.
Йирик ғовакли (қумсиз) бетонлар. Бундай бетонлар таркибида сув, боғловчи ва йирик тўлдиргич (шағал ёки чақилган тош) бўлади. Зичлиги 500—1800 кг/м³.
Жуда енгил кўп ғовакли бетонлар. Бундай бетонлар таркибида, сув ва қумтупроқ билан олдиндан аралаштирилган ғовак ҳосил қилувчи қўшилмалар бўлади. Зичлиги 500 кг/м³ дан кам.
Бетон боғловчи ва тўлдирувчидан ташкил топганлиги эра­миздан олдинги ИИ-ИИИ асрларга боғланган. Бу бетонлар сув таъсирига чидамли бўлиб оҳак қоришмаси, вулқон кули ва пишиқ ғишт бўлакларидан таркиб топган. У 1000 йиллар давомида синовдан ўтди. Бунга эрамизнинг ИИ асрида қурилган Рим Пантеони мисол бўла олади. Рим империяси қулагандан кейин, ХВИИ асрнинг ўрталаригача бетон ишлатилиши номаълум бўлиб келган. ХВИИИ асрнинг охирларида қуйма бетондан пойдевор, балка, устун ва ҳ.к. лар тайёрлаш бошланган.
Ф. Геннебикнинг 1892-йилда яратган конструкцияси арматура, плита, балка ва колонналар мажмуидан иборат бўлиб янги архи­тектуравий ашё сифатида тан олинган.
Темир-бетон — биринчи бўлиб Франсияда яратилган. Ундан дастлаб темир-бетон плиталар, пойдевор блоклари ва бошқалар тайёрланган. Кейинчалик баъзи темир-бетон элементлари қуйма усулда тайёрлана бошлаган.
О. Перри ўз илмий фаолиятини темир-бетоннинг эстетик хусусият­ларини ўрганишга бағишлаган биринчи меъморлардан бири хисоб­ланади. Энг асосий афзалликларига юзадаги безакни темир-бетон элементларни тайёрлаш жараёнида беришнинг мумкинлигидир.
ХХ асрнинг бошларида темир-бетондан бир қатор намунавий конструкциялар ишлаб чиқилди. Шиша ва темир-бетон компо­зициялари билан саноат биноларини пардозлаш йўлга қўйилди. 1923-йилдан кейин катта ўлчамли оралиқлар учун фазовий конструк­сиялар яратилди. Дунё амалиётида ҳаммага таниш бўлган фазовий конструк­сияларга — куполаларга диаметри 43 метр бўлган Пантеон, 41 метрли Флорейти ва 42 метрли Римдаги Петр саройини киритиш мумкин.
Ўзбекистонда қуйма ва йиғма темир-бетонларни ишлаб чиқариш ХХ асрнинг 40-йилларида гидротехник иншоотларни қуриш билан бошланган.
Қурилиш ашёларининг конструктив ва безакбоп хусусиятларини боғлаш замонавий меъморчиликнинг ўзига хослигини кўрсатади.