Э. ҚОсимов, М. Aкбaров пaрдозбоп қурилиш aшёлaри

Сопол ашёлари ва буюмлари хоссалари

Сопол ашёларнинг ички тузилиши чуқур ўрганилса, у дарҳақиқат композит ашё эканлигини кўрамиз. Маълумки, сопол ашёларни пишириш жараёнида осон эрувчан минераллар эриб, қийин эрийдиганларини ўзаро боғлайди, ёриқ ғовакларни тўл­ғазади ва буюм ҳажми бўйлаб узлуксиз қотган эритма, яъни композит ашёларга хос матритса ҳосил бўлади. Совиганда кристалл ҳолатга айланадиган микротузилиш, шишасимон кўринишда бўлиб, сопол мустаҳкамлигини, чидамлилигини таъминлайди.

Сопол ашёларнинг назарий зичлиги 2500—2700 кг/м³ бўлганда, ишлатиладиган ҳолатидаги зичлиги эса 2000—2300 кг/м³ га тенгдир. Сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 0,05 дан 1000 МПа гача ўзгаради. Сопол ашёлар ғоваклигига кўра сув шимувчанлиги 0 дан 70% гача бўлиши мумкин. Музлашга чидамлилигига кўра сопол ашёлар 15; 25; 35; 50; 75 ва 100 маркаларга бўлинади.
Деворбоп сопол ашёлар. Деворбоп сопол буюмларга — оддий сопол ғишт, самарали сопол ашёлар (бўшлиқли ғишт, ғовак бўшлиқли, енгил бўшлиқли тош, блок ва плиталар, шунингдек, ғишт ва сопол тошлардан ишланган катта ўлчамли блоклар ва панеллар киради. Деворбоп сопол буюмлар ишлаб чиқариш ҳажми, ушбу саноатда 50% дан кўп миқдорни ташкил этади. Шулардан энг кенг тарқалган деворбоп буюмларнинг хиллари қуйидаги 4.3-расмда кўрсатилган.
Сопол буюмлари шаклига, ўлчамларига, ташқи юзаси­нинг қандай пардозланган­лигига, ўртача зичлигига ва қандай технология қўлланил­ганига қараб ҳар хил гуруҳ­ларга бўлинади. Масалан, май­да шаклдаги ғишт ва йирик сопол блоклар ва панеллар шу­лар жумласидандир. Қуйидаги 4.4-расмда кўп тешикли ва бўшлиқли деворбоп сопол бу­юмлар кўрсатилган.
Қурилиш ғишти. Қурилишда энг кўп ишлатиладиган од­дий ва кўп тешикли деворбоп ғиштлар осон эрувчан туп­роққа қўшилмалар қўшиб ёки қўшилмасиз лойдан оли­нади. Бундай ғиштлар асосан биноларнинг ташқи, ички де­ворларини, пардадевор, йирик ғиштли блоклар, ҳамда девор­боп панеллар қуришда ишла­тилади.
Оддий лой ғишти 25012065 мм ва 25012088 мм ли ўлчамларда чи­қарилади. Девор қураётганда ғиштлараро чок ўлчами 12 мм дан ошмаслиги лозим. Заводлар иш унумини режалаштириш оддий ғишт ҳажмидан келиб чиққан ҳолда ҳисобланади, ҳажми 1 м³ бўлган девор қуриш учун 400 та ғишт ишлатилади. 1 та ғиштнинг оғирлиги 4 кг дан ошмаслиги лозим.
Оддий ғиштнинг хоссалари қуйидагича: ўртача зичлиги 1600—1800 кг/м³; сув шимувчанлиги камида 6%; иссиқлик ўтказув­чанлик коеффициенти 0,7-0,85 Вт/(м  °C); сиқилишга мустаҳкамлиги 7,5—30 МПа; эгилишга мустаҳкамлиги 1,8-4,5 МПа; айрим ҳолатлар учун мустаҳкамлиги 20-50% кичик бўлиши мумкин.
Сиқилишдаги мустаҳкамлигига қараб, 7 хил маркада ғиштлар ишлаб чиқарилади: 75, 100, 125, 150, 200, 250 ва 300. Музлашга чидамлилиги эса 15, 25, 35 ва 50. Ним қуруқ усул билан тай­ёрланган ғиштларни пойдевор, нам ёки сув таъсирида бўладиган бино қисмларини қуришда ишлатиш тавсия этилмайди.