Э. ҚОсимов, М. Aкбaров пaрдозбоп қурилиш aшёлaри

Ёғочнинг чидамлилигини ошириш усуллари. Ёғочнинг зарарли ҳашаротлар таъсирига ҳамда чириш касаллигига қаршилик кўрсатишига унинг чидамлилиги деб аталади.
Пардозбоп ёғочни чиришдан ва ҳашаротлардан муҳофаза қилиш чоралари кўрилса, жуда узоқ муддатгача бузилмайди. Ёғочнинг чидамлилигини ошириш учун, микроорганизмлар, замбуруғлар ва зарарли ҳашаротлар кўпая олмайдиган шароит яратиш керак. Бунинг учун ёғоч яхшилаб қуритилади, бўялади, махсус кимёвий бўёқ суртилади ва унга антисептик (чириш касалликларидан сақлайдиган) суюқликлар шимдирилади. Нам ва бошқа зарарли муҳит таъсиридан холи бўлган ёғоч конструкцияларининг 150—160 ва бундан кўп йиллар бузилмай турганлиги маълум.
Пардозбоп ёғоч буюмлар ва конструкцияларнинг чидам­лилигини оширишнинг осон ва арзон усули — қуритишдир. Нам ша­ротдаги пардозбоп ёғочнинг тез чириши ҳаммага маълум. Ёғочни қуритиш ундан ишланган буюм ва конструкцияларнинг сифатли бўлишини таъминлайди. Шунинг учун янги кесилган дарахтдан ёғоч ашёлар олишдан аввал у табиий (очиқ ҳа­вода) ёки сунъий (қуритиш камераларида) қуритилади.
Aйрим ҳолларда дарахтдаги намни уни кесмасдан туриб ҳам камайтириш мумкин. Бунинг учун ер сатҳидан 70 см юқорида дарахт танасининг пўстлоғи ҳалқа шаклида тасмасимон қилиб ши­линади, натижада озиқа ўтмайди ва дарахт қурийди.
Ёғочнинг табиий намлигини камайтиришнинг оддий усули, Ўзбекистон шароитида уни очиқ ҳавода қуритишдир. Бунинг учун кесилган дарахтлар навига ва катта-кичиклигига қараб ажратилади ва тоза, қуруқ жойга, орасидан шамол ўтиб турадиган қилиб тўғри штабеллар тарзида тахланади. Штабелнинг устки қаторидаги харилар бир томонга бироз қия қилиб тахланади ва ёмғирдан намланмаслиги учун бирор томбоп ашё билан ёпиб қўйилади.
Маълумки, хари ва ходалар тез қуриса, уларда ички ҳамда ташқи ёриқлар ҳосил бўлади. Бунинг олдини олиш учун ёғоч­ларнинг учига оҳак, бўр, суюқ елим ёки ош тузи эритмаси суртилади. Ёғочлар штабел тариқасида тахланиши лозим. Тилинган пардозбоп ёғоч ашёлар табиий усулда қуриганда тахминан 75% намлигини йўқотади. Лекин табиий усулда қуритишга кўп вақт кетади. Игнабаргли ва ясси баргли дарахтлар қалинлигига ва навига кўра 1-2 йил давомида қурийди. Умуман, ёғоч ашё­ларнинг очиқ ҳавода ҳар бир сантимер қалинлигининг қуриши учун ўрта ҳисобда 1 йил, Ўзбекистон шароитида эса 6-7 ой кетади.
Сунъий қуритиш усулида ёғоч ашёлари камераларга киритилади ва иссиқ ҳаво ёки юқори частотали ток ёрдамида қуритилади.
Ёғочни юқори частотали ток билан қуритиш учун 2, 4 ёки 6 та тўрсимон электродлар ёғоч сиртига ўрнатилади ва генератордан ток юборилади (2.22-расм). Ўзгарувчан ток ёғоч танасига ўтиб, иссиқлик энергиясига айланади ва уни қуритади. Бу усулнинг юқоридагилардан афзаллиги шундаки, бунда ёғоч тез ва бир меъёрда жуда сифатли бўлиб қурийди. Унда ёрилиш, буралиш каби нуқсонлар пайдо бўлмайди.
Юқорида айтилган усуллар билан қуритилган пардозбоп ёғоч­дан тайёрланган буюмлар бўялади ёки уларга иситилган алиф мойи шимдирилади.
Ҳозир ёғоч ашёлар жуда сероб бўлган жойларда юқори ҳароратда қуритиш усули кенг қўлланилмоқда. Бунинг учун табиий нам ёғоч махсус ванналарда 120—140°C гача қиздирилган мойсимон петролатум суюқлигига ботирилади (петролатум — нефтни қайта ишлашда чиқадиган оч-жигарранг мойсимон модда). У 56-60°C да эриб суюқ ҳолатга ўтади, 260—320°C да эса бирдан ёниб кетади. Мойсимон суюқлик ёғочни тезда иситиб, ундаги намни буғлантиради. Натижада, ёғоч ғовакларида босим ҳосил бўлади ва сув буғи билан тўйинган ҳаво тез суръатда чиқиб кетади. Ваннадаги петролатумнинг ёғочни қуритиш вақтида кўпириши ундаги намликнинг буғ бўлиб чиқишидан дарак беради. Бу усул билан қуритилган ёғоч ёрилмайди. Шунингдек, қуритишга камерадагига нисбатан кам вақт кетади.
Умуман, пардозбоп ёғочнинг намлигини 20% дан ка­майтиришга эришилса, ҳаво қуруқ шароитда унда чириш касал­ликларини келтирувчи замбуруғлар ҳосил бўлмайди. Aнтисептик мод­далар ёғочда чириш касалликларини туғдирувчи замбу­руғларни заҳарлашда ишлатилади.
Ёғоч саноатида ишлатиладиган антисептик моддалар сувда эрувчан ва сувда эримайдиган хилларга бўлинади. Aнтисептиклар давлат стандартларига кўра қуйидаги шартларни қониқтириши лозим: ёғочдаги зарарли организмларни нобуд этиши, шунингдек, узоқ муддатга чидамли бўлиши; ёғочга, ҳамда темир бо­ғичларга нисбатан зарарсиз ва осон шимилувчан бўлиши; ҳидсиз ва сувда намланмайдиган, шунингдек, ишчилар учун зарарсиз бўлиши керак ва ҳоказо.
Қурилишда қуйидаги антисептик моддалар қўлланилади. Натрий фторид — оқ рангли, кукунсимон, сувда эриши қийин бўлган ҳидсиз моддадир. Натрий фторид 3 ва 4,5 % ли эритма сифатида бинонинг ички қисмига ишлатиладиган ёғоч конструкцияларни шимдиришда ишлатилади.
Шунингдек, кремний кукуни, мис купороси, сланес ва антра­цен мойи, битумли, экстрактли ва силикат пасталар ишлатилади.