Э. ҚОсимов, М. Aкбaров пaрдозбоп қурилиш aшёлaри

Ёғочнинг механик хоссалари

Ёғочнинг механик хоссалари унинг анатомик тузилишига, толаларининг жойлашишига ва зичлигига, ҳужайралар орасидаги моддалар миқдорига боғлиқ.

Механик хоссаларига кўра, бошқа ашёларга нисбатан ёғоч­нинг кўпгина афзалликлари бор. Унинг чўзилишга, сиқилишга, эгилишга мустаҳкамлиги, ёрилишга қаршилик кўрсатиш каби хоссалари қу­рилишда жуда қўл келади.
Сиқилишдаги мустаҳкамлик. Кўпчилик ёғоч конструкциялар сиқилишга ишлайди. Масалан: тўсин, қозиқ, устун, синч ва ҳ.к. Ёғоч конструктив элемент сифатида ишлатилганда толаларининг йўналиши ва жинси эътиборга олинади. Шунингдек, ёғоч толалари бўйлаб таъсир этадиган сиқувчи кучларга кўндаланг тушадиган кучларга нисбатан яхши қаршилик кўрсатади. Шу сабабли, ёғоч ашёларнинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси икки кўрсаткич: толалари бўйлаб ва толаларига кўндаланг сиқилиш билан ифодаланади (2.2-жадвал).
Ёғочнинг толалари бўйлаб сиқилишидаги мустаҳкамлик че­гарасини аниқлаш учун нуқсонсиз жойидан 20х20х30 мм ўлчамдаги намуналар тайёрланади. Намуналар гидравлик прессда сиқилишга синалади ва олинган натижа ёғочнинг 12% намлигидаги мустаҳкамлигига келтирилади.


2.2-жадвал


Ёғочларнинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси
Ёрилишга қаршилиги. Ёғочга мих, пона ва ҳ.к. қоқилганда у толалари бўйлаб ёрилиши мумкин. Ёғочнинг ёрилувчанлиги, аввало, толаларининг зичлигига боғлиқ. Ёғочни ёрилувчанликка синаш учун қалинлиги ва эни 20 мм ли призмани рандалаб, 2.12-расмда кўрсатилган ўл­чамларда намуналар тай­ёрланади ва Михаелис асбо­бида икки учидаги ўйиққа куч бериб тортилади. Ё­ғочлар жуда қийин ёрилув­чан (шамшод, граб, ол­ча, тисс), қийин ёрилувчан (заранг, шумтол, каштан) ва осон ёрилувчан (қарағай, терак, эман, арча ва ҳ.к.) бўлади.
Эгилишга мустаҳкамлиги. Ёғоч эгувчан статик кучга катта қаршилик кўрсата олади. Ёғочнинг толалари бўйлаб эгилишга мустаҳкамлик чегараси чўзилишга нисбатан салкам 2 баробар кўп. Шунинг учун ҳам, қурилишда ёғоч эгилишга ишлайдиган конструкциялар (кўприклар қурилишида тўсин, ферма, сўри ва ҳ.к.) сифатида кенг ишлатилади.
Ёғочнинг статик эгилишга мустаҳкамлик чегарасини аниқлаш учун тажрибахона шароитида рандалаб силлиқланган тахтадан 2020300 мм ўлчамли намуналар тайёрланади ва гидравлик зичлагичда синалади.
Ёғочнинг жинсига кўра статик эгилишга мустаҳкамлик чегараси 2.3-жадвалда келтирилган.


2.3-жадвал