E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

5.15. Elektr tejamkorlikning texnik vositalari va usullari. 
Nasos o‗rnatmalaridagi EE sarfini kamaytirishga quyidagicha erishish 
mumkin bo‗ladi: 
-
kichik F.I.K. li nasosni yangi va yuqori F.I.K. li nasosga 
almashtirish; 
-
ekspluatatsiya qilishda nasos mexanizmi yaxshi texnik holatda 
saqlash; 
-
nasosning bosimi bir tekisda oshmasligini bartaraf etish; 
-
suv isrofi va sarfini qisqartirish yoki bartarf etish; 
-
nasos o‗rnatmasining suyulik uzatishi miqdorini rostlashning 
tejamkor usullarini ishlatish. 
Kichik F.I.K. li nasosni yangi va yuqori F.I.K. li nasoslarga 
almashtirish. Zamonaviy ishlab chiqarilgan nasoslar yuqori F.I.K. li 
hisoblanadi. Ishlatilayotgan nasoslardan kichik bosimlilarining - 0,4-0,7; 
o‗rta va yuqorilari - 0,6 – 0,8 F.I.K. iga ega. Zamonaviy nasoslar esa 0,75 
- 0,88 % li F.I.K. iga ega hisoblanadi. 
Nasoslarni almashtirish bir yilda EE ni tejash quyidagi formula orqali 
aniqlanadi: 
2
1
0, 00272
(
)
p
D
HGt
W
  
 

, (5.50) 
Bu yerda, 
p
t
- bir yilda nasosning ishlash soatlari soni; 
1
2
,
 
- eski va 
yangi nasosning F.I.K. lari. 
Nasos mexanizmini yaxshi texnik holatda nominal parametrlar bilan 
ishlatish ya‘ni, nominal bosim, suyulik uzatilishi va F.I.K. bilan ishlatiladi. 
Bunda EE isrofini bartaraf etish mumkin. Nasos mexanizmlarini to‗g‗ri 
birlashtirilsa, uning ishlash faoliyati normallashadi, aks holda nasosning 
F.I.K. va EE iste‘molining oshishiga sabab bo‗ladi. Shuning uchun nasosni 

---

308 
ishlatishdan oldin uni diqqat bilan ko‗zdan kechirish talab etiladi. Agarda 
kamchiliklar bo‗lsa, ularni bartaraf etish darkor. Agar noto‗g‗ri ulanishlar, 
teshik hosil bo‗lib qolgan bo‗lsa, yoki valda qandaydir nosozliklar bo‗lsa, 
u holda uni ta‘mirlash talab etiladi. Bundan tashqari nasos va uning 
dvigatellarining valini aylanishiga kerakli podshipniklarini moylash kerak.
Joriy va kapital remont davrida kichik nosozliklarni ham bartaraf 
etilsa, yaxshi natijaga ega bo‗ladi. Ishlatishdan avval dvigatel va nasos 
valini markazdaligini tekshirish talab etiladi. Bundan tashqari ishchi 
g‗ildiraklarning muvozanatlari ham tekshirishdan o‗tishi kerak.
Nasos mexanizmini qulay texnik holatda ishlatish hisobidan EE ni 
tejash (5.49) formula orqali hisoblanadi. Nasos bosimini notekis oshirishni 
bartaraf etish. Tizimda nominal bosimga teskari nasos ishlashi notekis 
oshishi bilan tso‘moprovodning gidravlik qarshiligi oshishi hisobiga 
to‗g‗ri keladi. Natijada tso‘moprovod tizimlaridagi gidravlik qarshiligi, 
karroziyalar, tso‘moprovodlarni past sifatli montajiga, zadvijka va 
zatvorni noto‗liq ochishi hisobiga vujudga keladi. 
Markazdan qochma nasoslarning haraktyeristikasi nasos suyuqlik 
uzatishi G va bosimi H ga bog‗liqligi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi 
(rasm 5.18. dagi 1-egri chiziq): 
2
*
,
H
ф
ф
H
H
S
G


(5.51) 
Bu yerda, 
ф
H
- 0 uzatishdagi soxta bosim, m; 
ф
S
- nasosning 
gidravlik soxta qarshiligi, s
2
/m
5
. 
ф
H
va 
ф
S
parametrlar berilgan G(H) 
nasos haraktyeristikasi orqali aniqlash mumkin. 
Tso‘moprovod tarmog‗ining haraktiristikasi quyidagi tenglamaga teng 
(rasm 5.18. egri chiziq 2): 
2
*
,
с
ст
с
H
H
S
G


(5.52) 
Bu yerda, 
с
H
- tso‘moprovod boshdanishidagi bosim, 
с
S
- tarmoqning 
gidravlik qarshiligi, 
ст
H
- statik bosim. 
Nasos o‗rnatmasining dinamik tuzilgan bosimi: 
2
*
,
дин
с
H
S
G

(5.53) 

---

309 
Tso‘moprovod tarmog‗i va nasos haraktyeristikasining kesishgan 
nuqtasi rasm.5.18. da 
ном
ном
H
ваG
nominal parametrlari bilan tizimning 
ishlash rejimi aniqlanadi. Tarmoqning gidravlik qarshiligi oshishi tarmoq 
haraktyeristikalarini tik oshishiga olib keladi, egri chiziq 3.