E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

Q
Q
Q


 

AD ning yuklama koeffitsientiga bog‗liqligi berilgan. Bunda 
quvvat koeffitsientining davomiy karretsiyasi kam iste‘mol qilinadi va 
manba hamda AD orasidagi kabelda aktiv quvvat isrofi kamayishini 
ko‗rsatadi.
Zamonaviy yuritgichlarda AD chulg‗amini uchburchakdan yulduzchaga va 
teskari ulash imkoniyatlari mavjud. AD ning stator chulg‗ami 
kuchlanishini bir tekisda rostlash tiristorli kuchlanish rostlagichi (KR) yoki 
bir tekis yoqish qurilmasi yordamida amalga oshiriladi. Rostlanmaydigan 
elektr yuritmalar qatorida elektr dvigateli no to‗liq yuklamada uzoq vaqt 
ishlaydi 
(konveyerlar, 
shtamplar, 
eskalatorlar, 
aralashtirgichlar, 
sentrifugalar va boshqalar). Elektr dvigatelidagi yuklama koeffitsienti 0,4–
0,5 dan kam bo‗lganda magnit isrofi ko‗p bo‗ladi. Agar yuklanish 

---

280 
kamayishi bilan dvigatel qisqichlaridagi kuchlanish kamaysa, u holda 
dvigatelning aktiv quvvat isrofi yig‗indisining kamayishiga olib keladi.
AD ni energetik optimallashtirishning quyidagi usullari mavjud: 
-
Aktiv quvvat isrofining minimumi bo‗yicha;
-
Stator tokining minimumi bo‗yicha;
-
Aktiv quvvatning minimum iste‘moli bo‗yicha.
Har xil quvvatli AD uchun yuklama kamayishi bilan stator 
kuchlanishi kamayishida yuklama koeffitsientiga AD ning aktiv quvvat 
tejalishining bog‗liqligi ko‗rsatilgan. Ushbu ma‘lumotlarga asosan aktiv 
quvvatni tejash yuklama koeffitsienti 0,4 dan kam bo‗lganda amalga 
oshiriladi. Yuklama koeffitsienti 0,6–0,8 dan oshib ketsa, KR–AD tizimida 
qo‗shimcha aktiv quvvat isrofi mavjud bo‗ladi. Kuchlanish rostlagichining 
o‗zida aktiv quvvat isrofini chiqaradi. Shuning uchun zamonaviy KR–AD 
tizimlarida 0,6–0,7 dan nominal yuqori yuklamada uchta faza ham 
kuchlanish rostlagichi bilan qo‗shimcha kontaktlar shunt bilan ulanadi. AD 
tarmoq kuchlanishiga teng doimiy stator kuchlanishi bilan ishlaydi. KR da 
isrofni yo‗qotish hisobiga KR -AD tizimida aktiv quvvat isrofi kamayadi.
KR yordamida stator kuchlanishini rostlash bilan AD ning stator 
chulg‗amini uchburchak va yulduzcha ulash uchun 7,5 kVt quvvatli AD ni 
aktiv quvvatining iste‘moliga bog‗liqlik grafigi ko‗rsatilgan. Rasm 5.7.
ma‘lumotlariga asosan, AD statorining kuchlanishi bilan yuklamasining 
(K
yu
˂0,7) ga kamayishi chulg‗am ulash sxemalarini o‗zgarishsiz AD ni 
reaktiv quvvat iste‘moli kamayishiga olib keladi.
―AD – kuchlanish rostlagichi‖ tizimi qo‗shimcha quyidagi 
afzalliklarga ega hisoblanadi: 
1.
Har xil qonun bo‗yicha AD statori kuchlanishining bir tekisda 
o‗zgarishi yo‗li bilan va iste‘mol tarmoqlaridagi yuqori ishga tushirish 
tokini bartaraf qiladi. 
2.
Stator kuchlanishini rostlash ishga tushirish momentini bir 
tekisda o‗zgarishi hisobidan provoddagi kuchli gidravlik va mexanizmni 
ishga tushirishda kuchli mexanik momentlarni bartaraf qiladi. 
3.
AD issiqlik yuklamasini kamaytirganda uning ishlash muddati 
hamda ishonchliligi oshadi.

---

281 
Zamonaviy tiristorli kuchlanish rostlagichi quyidagilarni ta‘minlaydi: 
-
Moment va chegaraviy ishga tushirish toki bilan bir tekisda ishga 
tushirish; 
-
Moment va tokning har qanday qonuni bilan ishga tushirish; 
-
Turli xil qonunlar orqali mexanizmlarni bir tekisda to‗xtatish; 
-
AD yonishidan, ta‘minot tarmog‗idagi fazaning uzilishidan, AD ni 
yuklanishdan, AD va tarmoqqa qisqa tutashuvdan himoya qilish.