E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

3.5-Jadval 
№ 
Energetik 
menejmentning 
komponentlari 
Komponent-
larning 
rivojlanish 
darajasi. 
Energetik menejmentning tarkibiy 
qismlarining rivojlanish darajasini 
tavsiflash. 
1 
Energetika 
siyosati 
Nolinchi 
Korxonaning menejyerlari, shu jumladan, 
korxonaning 
qiziqishini 
belgilaydigan 
energiya samaradorligi siyosati mavjud 
emas; uzoq muddatli va qisqa muddatli 
maqsadlar; mas'uliyat; kelgusi davr uchun 
harakat 
rejalari; 
resurslar; 
ishlash 
monitoringi; yangilash va qayta ko'rib 
chiqish protseduralari. 
Birinchi 
Korxona xodimlarning funktsional vazifalari 
bo'yicha rahbarlik hujjatlari shaklida qayd 
etilmagan energiya tejash sohasida faoliyat 
uchun tavsiyalar to'plamiga ega. 
Ikkinchi 
Korxona energiya menejyeri yoki katta 
menejyeri 
tomonidan 
tashkil 
etilgan 
energiya siyosatini ega, lekin bu siyosat 
rasmiy hujjat sifatida qabul qilinmaydi. 

---

167 
Uchinchi 
Korxona 
energiya 
siyosatini 
rasman 
tasdiqladi, ammo yuqori boshqaruv va 
boshqaruv 
tomonidan 
energomenejment 
tizimini 
joriy 
etish 
orqali 
energiya 
samaradorligini 
oshirish 
bo'yicha 
harakatlarga qiziqish yo'q. 
To`rtinchi 
Korxonaning rasman tasdiqlangan energiya 
siyosati bor, zamonaviy energomenejment 
asosida energiya samaradorligini oshirish 
aql 
manfaatdor, 
ishlab 
chiqarish 
samaradorligini oshirish uchun umumiy 
strategiyasining bir qismi sifatida e'tirof 
etiladi. 
2 
Tashkilot 
Nolinchi 
Korxonada tashkiliy, marketing, investitsiya 
tarkibiy 
qismlariga 
asoslangan 
energomenejment 
sifatida 
energiya 
boshqaruvi mavjud emas. bundan tashqari, 
hech qanday rasmiy yo'q 
(hujjatlashtirilgan 
emas) 
energiya 
samaradorligini oshirish uchun javobgarlik 
delegatsiyasi 
Birinchi 
Korxonada 
energiya 
resurslarini 
boshqarishning 
funktsional 
va 
tizimli 
sxemasi mavjud emas, energiya boshqaruvi 
funktsiyalari cheklangan imkoniyatlar va 
ta'sirga ega bo'lgan kishiga vazifalardan biri 
sifatida belgilanadi. 
Ikkinchi 
Energomenejment funktsiyalari energetika 
bo'yicha mahsus komissiyaga (tanaga) javob 
beradigan 
energiya 
menejerining 
pozitsiyasini ushlab turgan shaxsga beriladi. 
biroq, 
boshqaruv 
tuzilishi 
va 
uning 
elementlari vakolatlari aniq emas. 
Uchinchi 
Korxonada 
energomenejmentning 
funktsional 
va tizimli sxemasi ishga 
tushiriladi. 
Biroq, 
energomenejment 
korxonaning boshqaruv tuzilmasiga to'liq 
integratsiyalangan emas. 

---

168 
To`rtinchi 
Funktsional va tarkibiy sxema bo'yicha 
energomenejment, korxonaning boshqaruv 
menejmenti 
tuzilmasiga 
to'liq 
integratsiyalangan. korxonaning energetika 
siyosatini 
amalga 
oshirish 
uchun 
mas'uliyatning aniq delegatsiyasi mavjud. 
3 
Motivatsiya 
Nolinchi 
Menedjerlarning 
iste'mol 
uskunalar 
boshqarish xodimlari bilan hech qanday 
aloqasi 
yo'q. 
energiya 
tejaydigan 
amaliyotlarni ta'minlash uchun hech qanday 
harakat yo'q. 
Birinchi 
Menedjerlarning 
energiya 
sarflaydigan 
qurilmalarni boshqaruvchi xodimlar bilan 
norasmiy 
aloqalar 
mavjud. 
energiya 
tejaydigan amaliyot ta'minlash uchun ba'zi 
undovchi harakatlar bor. 
Ikkinchi 
Korxonaning asosiy energiya iste'molchilari 
va energiya qo'mitasi (energomenejment 
qo'mitasi) 
o'rtasida 
bog'liqlik 
mavjud. 
energiya samaradorligi sohasida rasman 
qabul qilingan kadrlar motivatsiya tizimi 
mavjud emas. 
Uchinchi 
Korxona 
energiya 
samaradorligini 
oshirishda rasman qabul qilingan xodimlarni 
rag'batlantirish 
tizimiga 
ega. 
Biroq, 
omillarni rag'batlantirish ular korxonaning 
ishlab chiqarish va boshqaruv zanjirining 
barcha darajalarida muntazam ravishda 
foydalanilmaydi 
To`rtinchi 
Korxona energiya samaradorligi sohasida 
xodimlarning turtki beruvchi to'liq miqyosli 
tizimiga ega. 

---

169 
4 
Axborot 
sistemasi 
Nolinchi 
Energiya iste‘moli hisobi yo'qligi. 
Birinchi 
Energiya 
iste'molini 
hisobga 
olish 
tashkilotlarning 
hisob-kitoblariga 
asoslangan. 
ichki 
foydalanish 
uchun 
energiya iste'moli hisobotlari faqat tegishli 
bo'limlarda 
(asosiy 
energiya, 
ishlab 
chiqarish, texnik bo'lim va boshqalar) 
mavjud.). 
Ikkinchi 
Barcha birliklar uchun shaxsiy energiya 
resurslarining 
tijorat 
hisobi 
mavjud. 
energiya 
harajatlari 
byudjetni 
ishlab 
chiqishda alohida harajat sifatida emas, 
balki alohida mahsulot sifatida ishlatiladi. 
Uchinchi 
Barcha turdagi energiya resurslarini iste'mol 
qilishning to'liq miqyosli hisobi mavjud. 
biroq, texnik monitoring tizimi korxonaning 
energomenejment 
axborot 
tizimiga 
integratsiyalangan emas 
To`rtinchi 
Korxona energiya iste'moli kompyutyer 
monitoring 
asosida 
energomenejment 
axborot tizimini faoliyati, qaysi ishlab 
chiqarish 
energiya 
samaradorligini 
ta'minlash uchun boshqaruv qarorlar qabul 
qilish imkonini beradi real vaqt ma'lumotlar 
bilan foydalanuvchilarni beradi. 
5 
Marketing 
Nolinchi 
Korxona energiya tejaydigan amaliyotini 
ta'minlash uchun hech qanday marketing 
faoliyatini 
ega. 
energiya 
tejashning 
zaruriyati va ahamiyati targ'ib qilinmaydi. 
Birinchi 
Energiya 
samaradorligini 
oshirish 
amaliyotini 
ta'minlash 
uchun 
alohida 
marketing faoliyati bor. 

---

170 
Ikkinchi 
Korxona energiya samaradorligini oshirish 
amaliyotini ta'minlash uchun rasman marketing 
tizimini mavjud emas. 
Energetik menejment
tizimi bo‘yicha xodimlarni o'qitish uchun chora-
tadbirlar ko'rilmoqda. 
Uchinchi 
Korxona energiya samaradorligini oshirish 
uchun rasman qabul qilingan marketing tizimiga 
ega. xodimlar energiya tejashining ahamiyatini 
tuShunish uchun muntazam tadbirlar amalga 
oshiriladi. 
To`rtinchi 
Korxona ichki va tashqi energiyani tejovchi 
amaliyotlarni 
marketingning 
rivojlangan 
tizimini amalga oshiradi. 
6 
Investitsiya 
Nolinchi 
Energiya tejash va energiya samaradorligiga 
investitsiyalar yo'q. 
Birinchi 
Faqat kam harajatli energiya tejovchi chora-
tadbirlar investitsiya qilinadi. investitsiyalarni 
himoyalash tartibi joriy qilinmadi va ularning 
haqiqiy qaytarilishi ta'minlanmaydi. 
Ikkinchi 
Loyihalar faqat qisqa chiqimlarni qoplash davri 
mezon 
ustida 
investitsiya 
qilingan. 
investitsiyalarni himoya qilish va qaytarish 
tartibi joriy etildi. 
Uchinchi 
Mezonlari 
(emas, 
balki 
qoldiq 
tamoyili 
bo'yicha) boshqa investitsiyalar uchun, energiya 
samaradorligini investitsiyalarni baholash uchun 
ishlatiladi. samaradorlikni oshirish investitsiya 
dasturi bor. 
To`rtinchi 
Uzoq muddatli (bir yildan ortiq) harajatlarni 
qoplaydigan, ekologik ta'sirga ega bo'lgan 
energiya samaradorligi choralari investitsiya 
qilinmoqda. ishlab chiqarishni rivojlantirish va 
modernizatsiyalash 
investitsiyalar 
energiya 
samaradorligi mezonlarini hisobga olgan holda 
amalga oshiriladi. 
 

---

171 
Energiya matritsasidan foydalanish maqsadlari: 
- korxonada energetik menejmentning turli jihatlarida mavjud ustuvor 
yo'nalishlarni aniqlash va tavsiflash; 
- energetik menejmentning muqobil usullarini aniqlash. 
Energetik menejment 5 ta satr-darajasi (noldan to'rtinchi gacha) va 6 
ta ustunlar-jihatlari (komponentlar) matritsasidan iborat. 
Matritsaning gorizontal qatorlari vertikal ustunlarda ko'rsatilganidek, 
energetik menejmentning oltita asosiy qismiga erishish darajasini oshiradi. 
Yuqori darajaga o'tish enyergetik menejmentga yanada yetuk va rasmiy 
yondashuvni ko'rsatadi va energiya samaradorligini oshirish amaliyotiga 
yaqinlashishni anglatadi. 
Matritsa korxonaning tashkiliy profilini o'rnatishning tez, oson va 
samarali usulini ta'minlaydi. Matritsaning har bir ustuniga oltita tashkiliy 
jihat kiradi: energiya siyosati, tashkilot, motivatsiya, axborot tizimlari, 
marketing va investitsiya. Gorizontal qatorlarni 0 dan 4 gacha masalalarni 
hal etish tobora murakkab yondashuvlar va yutuqlarini ifodalaydi. 
Matritsa shaklida komponentlarini erishish darajadagi tavsifi shakllari
3.6–3.7-jadvallarda berilgan. Ushbu shakllarda matritsaning har bir 
elementi korxonada energetik menejmentning ma'lum bir komponentining 
ma'lum bir darajasiga mos keladi. 
Har bir komponentning erishish darajasini aniqlab, olingan ballar 
bilan korxonada energomenejmentning hozirgi holatini tashkiliy profil 
shaklida baholanadi (rasm.3.23).
Tashkiliy profilni qurish va energiya resurslarining boshqarish 
darajasini oshirish bo‘yich yo‘nalishlarini aniqlash uchun 10 ta qadam 
ketma-ketligidan foydalanish lozim.
1-qadam
. Matritsaning nusxasini yaratish. energomenejmentning har 
bir komponentini ko'rib chiqib, har bir komponentni baholash shkalasi 
bo‘yicha belgilash kerak. Agarda aniqlik darajasi yuqori bo‘lsa tegishli 
kataklarga kiritiladi.

---

172