E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

3.3. Elektr energiyasini nazorat qilish va hisoblashning 
avtomatlashtiriligan tizimlari 
Iqtisodiyot rivojlanishining tez o‗sish surati, xo‗jalik yuritishning 
bozor usullarini hisobga olgan holda, elektr energiyasi iste‘molining 
hisobga olinishiga juda qattik talablar qo‗yadi. Ushbu talablar bir ma‘noda 
va to‗liq hajmda, elektr energiyasini hisobga olish va nazorat qilishning 
E, GVt*s; C % 
Q, Vt/m
2

---

139 
eng zamonaviy yuqori texnologik avtomatlashtirilgan tizimlari (ENHAT) 
yaratilishi hisobiga qondirilishi mumkin. 
Avtomatlashtirilgan tizimlarning joriy etilishi elektr energiyasi va 
quvvatning asosiy iste‘molchilari tomonidan iste‘mol qilish rejimlarini 
operativ nazorat qilish va tahlil qilish, iste‘molchilar yuklanishining 
optimal boshqaruvini amalga oshirishga imkon beradi. ENHATdan 
foydalangan holda, energoob‘ektlarda ma‘lumot yig‗ish va shakllantirish, 
axborot yig‗ish va yuqori boshqaruv darajasiga uzatish, shuningdek shu 
asosda elektr energiya yetkazib beruvchilari va iste‘molchilari o‗rtasida 
tijoratga oid hisob-kitoblarni bajarish maqsadida ma‘lumot shakllantirish 
mumkin bo‗ladi. ENHAT iste‘molchilar bilan hisob-kitoblarni bajarishda 
bank operatsiyalarini soddalashtirishga imkon beradi. 
ENHAT texnik vositalari tarkibiga quyidagilar kiradi: 
-o‗lchanayotgan elektr energiyasini elektromagnit impuls signallariga 
yoki raqamli kodlarga o‗zgartiradigan datchik-o‗zgartirgichlar bilan 
jihozlangan elektr energiyasi hisoblagichlari; 
-hisoblagichlardan axborot yig‗ilishi va ularning yuqori boshqaruv 
darajasiga uzatilishini ta‘minlashi kerak bo‗lgan ma‘lumotlar yig‗ish va 
uzatish qurilmasi; 
-axborotga ishlov berish vositalari. 
ENHAT tizimining muvaffaqiyatli ishlashi uchun yuqorida sanab 
o‗tilgan texnik vositalardan har birining zarurligi va ahamiyatliligi 
shubhasiz. Biroq telekommunikatsion aloqa kanallari qonuniy ravishda 
ENHAT kompleksining asosiy tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Aloqa 
kanallarining mavjud emasligi yoki ularning qoniqarsiz holati nafaqat 
ENHAT joriy etilishini to‗xtatib turuvchi omil bo‗lib, yoki kompleksning 
kichik samara bilan ishlatilishiga, balki, ko‗pincha ro‗y beradigan, 
tizimning ishdan chiqishiga xizmat qilishi mumkin. 
Aloqa kanallarining tanlovi, shuningdek jihozlar tanlovi ENHATni 
loyihalashtirish bosqichida, ob‘ektlar bilan xizmatga oid va texnologik 
ta‘minot talablarini hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak. 
Bugungi kunga aloqa kanallari sifatida quyidagilar keng qo‗llanadi: 
yo‗ldoshli aloqa tizimlari; tolali-optik aloqa liniyalari; mobil aloqa quvvat 
tizimlari; simsiz ma‘lumot uzatish tarmoqlari. 

---

140 
3.11-rasmda ENHAT tuzilmasining pog‗onalarga ajratilganligini 
ko‘rishimiz mumrin.