E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

Misol 5.4.
5AM250 markali, P
nom
=132kVt quvvatli elektr dvigateli 
72 kVt yuklama bilan ishlayapti. Ushbu dvigatelni 5AM280 markali P
nom
= 75 kVt quvvatli yangi elektr dvigateliga almashtirish kerakligini 
tekshiramiz. 
0,15
кВт
К
кВар

- koeffitsient. 
5AM280 dvigatelining parametrlari: P
nom
=132 kVt, U
nom
=380 V, 
0,95, cos
0,88
ном
ном




57 ,
3,3
.
CЮ
X
I
А P
кВт



Yuqoridagi parametrlar 
orqali quyidagilarni topamiz: 
3
3
3 *380*57 *10
37, 47
x
ном x
Q
U
I
кВар




; 
132
*0, 53
73, 6,
0, 95
ном
Q
кВар


72
0, 54
132
Ю
ном
P
К
P



*
3, 3
0, 025
132
x
x
ном
P
P
P





0, 025*0,95
0,85
(1 0,95) 0, 025*0,95





1 0,95
1
132(
)(
)
3, 75
;
0,95
1 0,85
аном
P
кВт





2
2
2
132
[37, 47(1 0,54 ) 0,54 *73,6]*0,15 3,3 0,54 *3,75 11,56
.
P
кВт







5AM250 dvigatelining parametrlari: 5AM280 dvigatelining 
parametrlari: P
nom
=75 kVt, U
nom
=380 V, 
0,94, cos
0,87
ном
ном




45,85 ,
2, 4
.
Х
X
I
А P
кВт



Yuqoridagi parametrlar orqali quyidagilarni topamiz: 
3
3 *380* 45,85*10
30,14
;
x
Q
кВар




---

278 
75
*0, 56
44, 7,
;
0, 94
ном
Q
кВар


72
0, 96;
75
Ю
К


*
2, 4
0, 032;
75
x
P
 

0, 032*0,94
1;
(1 0,94) 0, 032*0,94





1 0,94
1
75(
)(
)
2,39
;
0,94
1 1
аном
P
кВт





2
2
2
75
[30,14(1 0,96 ) 0,96 *44, 7]*0,15 2, 4 0,96 *2,39 11,12
.
P
кВт
 





Shunday qilib, ishga tushmagan elektr dvigatelni almashtirish 
natijasida aktiv quvvat isrofining kamayishini olamiz.
132
75
11,56 11,12 0, 44
.
P
P
P
кВт
  
 


Yillik elektr energiyani tejash quyidagiga teng: 
3
0, 44*8760 3854, 4
* .
W
Pt
кВт с
  


AD to‗liq ishga tushmagan holatida reaktiv energiya iste‘moli va aktiv 
quvvat isrofini kamaytirish yo‗llaridan biri stator qisqichlaridagi 
kuchlanishni kamaytirish hisoblanadi. Ushbu holatda magnit isrofi ham 
kamayadi. Magnit isrofi nisbiy kuchlanish kvadratiga proportsional (5.32) 
va bunda reaktiv quvvat iste‘moli (5.19) ga muvofiq kamayadi. 
Kuchlanish rostlagichi stator chulg‗ami va tarmoq orasida yoqish yo‗li bir 
tekis yoki ―uchburchak‖ dan ―yulduzcha‖ ga AD ning chulg‗amini 
o‗tkazish yo‗li bilan AD statorining kuchlanishini rostlash imkoniyati 
mavjud.
AD 
stator chulg‗amini uchburchakdan yulduzchaga o‗tish 
imkoniyatiga qarab o‗tamiz. Bunda stator chulg‗amining faza kuchlanishi 
3
martaga kamayadi. Oqibatda, magnitlashning reaktiv quvvati va salt 
yurish toki kamayadi. AD validagi yuklamani o‗zgartirmaganda, 
kuchlanishni kamaytirish bilan rotor toki oshib boradi. Keltirilgan rotor 
toki va tarmoq kuchlanishi orasidagi rotor toki va tarmoq kuchlanishi 
orasidagi ko‗chish burchagi ham oshadi. Natijada, rotordagi aktiv isrof va 
154 

---

279 
reaktiv quvvat oshadi. Bunda AD ning maksimal momenti uch marta 
kamayadi, sirpanish esa uch martadan ko‗proq oshadi. Shuning uchun AD 
ni turg‗un ishlashini saqlash maqsadida yuklamani nominal qiymatidan 
uch marta kichik bo‗lishini ta‘minlash kerak. Shunda sirpanish nominal 
qiymatiga teng bo‗ladi, rotor toki esa 
3
marta kamayadi. Stator 
chulg‗amini samarali ulashni aniqlash uchun uchburchakdan yulduzchaga 
ulab AD ni ishlatish aktiv quvvat va reaktiv quvvat isrofiga bog‗liq 
bo‗ladi.
Rasm 4.5. da 310 kVt yoki 7,5 kVt quvvatli dvigatel uchun yulduzcha 
yoki uchburchak usuli bilan AD chulg‗amini ulashda dvigatel yuklamasi 
koeffitsientidan AD ni aktiv quvvat isrofiga bog‗liqlik grafigi ko‗rsatilgan. 
Uchburchak usulida ulangan nisbatan AD yulduzcha ulashda aktiv isrofi 
kam bo‗ladi va dvigatel yuklamasining koeffitsienti 0,41 – 0,44 kichik 
bo‗ladi. Bunda yulduzcha ulanganda AD ning yuklama koeffitsienti 2 
martaga kamayadi. Shunday qilib, AD statorining chulg‗amini 
uchburchakdan yulduzchaga ulashda AD ning yuklama koeffitsienti 0,05 
dan 0,4 gacha oraliqda bo‗ladi.
AD ni aktiv quvvat isrofining yig‗indisi magnit isrofining kamayishi 
hisobiga kamayadi. Bir vaqtda stator chulg‗amini uchburchakdan 
yulduzchaga ulanganda AD ning reaktiv quvvat iste‘moli kamayadi. 
Asosan kichik yuklamalarda bo‗ladi. Rasm 5.5. da reaktiv quvvat