E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

3.5.Tijorat va texnik ENHAT 
Vazifasi bo‗yicha sanoat korxonalarining ENHATlari tijorat va 
texnik asosida hisobga olish tizimlariga bo‗linadi. 
Tijorat
asosida hisobga 
olish
 
tizimi
 
deb, iste‘mol qilingan elektr energiyaga to‗lovni amalga 
oshirish uchun foydalaniladigan hamda energiyani hisobga olish tizimiga 
aytiladi (mos ravishda tijorat asosida hisobga olish tizimi uchun 
ishlatiladigan asboblar tijorat hisobga olish asboblari deyiladi).
Texnik
yoki nazorat qilish orqali hisobga olish tizimi deb, korxona ichida uning 

---

147 
bo‗limlari va ob‘yektlarida texnologik jarayonlarini nazorat qilish uchun 
hisobga olishga aytiladi. Texnik asosidagi hisobga olish tizimi tijorat 
tizimining asosini tashkil etadi. 
Texnik hisobga olish elektr energiyadan foydalanishni joriy 
boshqarish, rejalashtirish, me‘yorlashtirish va tahlil qilish funksiyalarini 
bajarilishi uchun axborot bazasini tashkil etadi. Sanoat korxonalarida 
elektr energiyani texnik hisobga olishning olib borilishi quyidagilarga 
imkon beradi: 

sexlarda elektr energiyadan noratsional foydalanishni aniqlash; 

elektr energiyani tejash bo‗yicha rag‗batlantiradigan iqtisodiy 
omillarni kiritish;

energiya resurslarini tejash va maxsulot birligiga to‗g‗ri keladigan 
elektr energiya sarfi miqdorini kamaytirish. 
Texnik hisobga olish tizimining vazifasi katta o‗lchamligi va 
murakkabligi bilan ajralib turadi. Hozirgi vaqtda texnik hisobga olish 
tizimi taqsimlash va transformator podstansiyalari pog‗onasida amalga 
oshirilmoqda. Bu tizimdagi hisoblagichlar u yoki bu sex tomonidan 
sarflangan elektr energiyani to‗g‗ridan-to‗g‗ri qayd eta olmaydi, chunki 
har bir sex elektr ta‘minotini bir necha transformator podstansiyalaridan 
(yoki taqsimlash podstansiyalaridan) oladi, ular har biri esa, o‗z navbatida, 
bir necha sexlarni ta‘minlaydi. Masalan, 3.16-rasmda tasvirlangan korxona 
sxemasi uchun 2-sex elektr ta‘minoti Wh
2
hisoblagich bo‗yicha aniqlanadi. 
1-sex 1-TP dan (Wh
1 
hisoblagich) va 2-TP dan (Wh
3 
va Wh
2 
hisoblagichlar ko‗rsatkichlari ayirmasi) ta‘minlanadi. Shunday qilib, 1-
sexning elektr iste‘molini 1-sex = Wh
1
+(Wh
3
- Wh
2
) ifoda bo‗yicha 
aniqlash mumkin. 
Wh
3
hisoblagich ko‗pincha TP da emas, bosh pasaytiruvchi 
podstansiya (BPP) da, ya‘ni ta‘minot kabeli oxirida o‗rnatiladi.
Odatda sexlar va texnologik uskunalar bo‗yicha elektr energiya 
iste‘molini hisobga olishni ajratishni amalga oshirish uchun qo‗shimcha 
hisoblagichlar o‗rnatilishi, qayta ulanishlarni amalga oshirish va 
podstansiyalarni tartiblashtirish zarur. 

---

148