E. M. Colocassides College of Tourism & Hotel Management, Doctor of Science in

Study of the charge value and some energy parameters of 
diethanolamine atoms 
Pirmuhammad Safarov 
Frunza Sapayev 
National University of Uzbekistan 
Abstract:
In this study, we compared the heat energy of formation of 
diethanolamine and the charge value of atoms in the Chem Office program and the 
heat energy values of the formation calculated in the Chem Office with the heat of 
calculation calculated in the Avogadro program. 
Keywords:
Chem3D Ultra, charge distribution, heat energy of formation, 
torsion angle, Van der Valls interaction, dipole-dipole interaction. 
Kirish 
Molekulyar mexanika (MM) usullarida atomlar kuch maydonlarida joylashgan 
Nyuton zarrachalari deb qaraladi. Ularning o’zaro ta’siri potensial energiya bilan 
ifodalanadi. Potensial energiya bog’ uzunliklari (r), bog’lar orasidagi burchak (vb), 
ikki yonli (torsion) burchak va bog’lanmagan fragmentlar orasidagi elektrostatik (k) 
hamda Van-der-vaals ta’sirlashuvlariga bog’liq. MM yoki kuch maydonlari usullarida 
umumiy potensial energiya yuqorida keltirilgan ta’sirlashuvlar energiyalarining 
yig’indisi sifatida topiladi:[1] 
Е=Е
bog’
+Е
vb
+Е
tb
+Е
vdv
+Е
kulon 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
226

---

Ushbu tenglamadan moddalarning hosil bo’lish issiqlik enegiyasi qiymati kelib 
chiqadi. 
ChemDraw, ChemWindow va IsisDraw programmalarida birikmalarning faqat 
ikki o’lchamli geometriyasi chizilishi mumkin. Bu programmalarda chizilgan 
geometriyalar kvant-kimyoviy hisoblashlarga yaroqsiz. Ammo, Chem Office 
programmasi ikki o’lchamli birikma geometriyasini uch o’lchamli holatga o’tkaza 
oladi [1-2]. 
Olingan natijalar tahlili 
Dietanolaminning hosil bo’lish energiyasi Chem Office dasturida o’rganilganda 
quyidagicha natija olindi: (1-jadval) 
1-rasm. Dietanolaminning 3D modeli 
1-jadval 
Dietanolaminning Chem Office va Avogadro dasturlarida hisoblangan hosil bo’lish 
issiqliklari (kkal/mol) 
№ 
Energiya 
turlari 
Chem Office 
Avogadro 
MM2 
Ghemical 
MMFF94 MMFF94s 
UFF 
1 
Bog' uzunligi
0,205 
0,0377629 
0,57341 
0,57076 
0,5274 
2 
Valent 
burchak 
1,3315 
0,250239 
1,314 
1,315 
1,4775 
3 
Bog’ning 
uzayishi 
0,0924 
-
0,205 
0,204 
- 
4 
Torsion 
burchak 
-0,2499 
0,0308317 
-8,3 
-8,303 
6,0411 
5 
Van-der -
Waals 
2,24968 
-0,9216061 
4,916 
4,928 
4,9839 
6 
Dipol-dipol 
0,0056 
-2,2581262 
40,89 
40,88 
2,5506 
7 
Umumiy
3,63428 
-2,8608987 
39,59841 
39,59476 
15,580 
Jadvalga nazar solsak, energiyalar bir-biridan keskin farq qiladi. Valent burchak 
enegiyasi ikkita dasturda ham deyarli bir xil qiymatga ega bo’ldi. Chem Oficce da 
olingan natijalar dietanolaminning real hosil bo’lish issiqligidan (∆H
st
= 32,75 
kkal/mol) katta farq qilishi aniqlandi va Avogadro dasturining MMFF94 va 
MMFF94s kuch maydonlari dietanolaminning hosil bo’lish issiqligini hisoblash 
uchun qulay ekanligi aniqlandi. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
227

---

Chem Office dasturida Xyukkel usulida dietanolamin tarkibidagi atomlarning 
zaryad qiymatlari hisoblandi:(2-jadval) 
2-jadval 
Chem Office darturida hisoblangan dietanolaming atom zaryadlari qiymati 
T/r 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
N(1) [-
0,198] 
C(2) 
[0,022] 
C(3) 
[0,022] 
C(4) 
[0,151]
C(5) 
[0,151] 
O(7) [-
0,375]
O(8) [-
0,375] 
H(8) 
[0,102] 
H(9) 
[0,024] 
1 
H(10) 
[0,004] 
H(11) 
[0,024]
H (12) 
[0,004] 
H(13) 
[0,011] 
H(14) 
[0,012] 
H(15) 
[0,011] 
H(16) 
[0,012] 
H(17) 
[0,198] 
H(18) 
[0,198] 
Bu zaryad qiymatlarida ko’rinib turibdiki, N atomi o’ziga bog’langan C 
atomining elektron bulutini o’zi tomonga tortishi natijasida manfiy zaryadlanadi. O 
atomlari ham shunday xususiyatga ega ekanligi uchun ham manfiy zaryadga ega. 
Agar dietanolamin bilam o’zaro elektrofil zarra ta’sirlashsa birinchi bo’lib, O 
kislorodga hujum boradi, keyin esa N atomiga hujum qiladi.
Tajribalar qismi 
Dietanolaminning ba’zi energetik va atomlarning zaryad qiymatlarini 
o’rganishda Chem Office va Avogadro dasturlaridan foydalanildi. Tadqiqot predmeti 
sifatida dietanolamin olindi. 
Xulosa 
Chem Office va Avogadro dasturida dietanolaminning energetik parametrlari 
o’rganilganda, Avogadro dasturi dietanolaminning enegetik parametrlarini o’rganish 
uchun ko’proq to’g’ri kelishi aniqlandi.