E. Ismailov, N. Mamatkulov, G’. Xodjayev, Q. Norboev biofizika va radiobiologiya

c 
b 
a 

---

142 
O‟tkazuvchanlik koeffisiyenti diffuziya koeffisiyentiga (
D
), modda 
membranada naqadar yaxshi erishi (
K
) ga to‟g‟ri proporsional, membrana 
qalinligi (

) ga teskari proporsionaldir. O‟tkazuvchanlik koeffisiyentining 
o‟lchami m/s dir. 
Membrananing fosfolipid fazasida qutbsiz moddalar, masalan, organik 
yog‟li kislotalar, efirlar yaxshi eriydi. Bu moddalar membrananing lipid fazasi 
orqali yaxshi o‟tadi.
Lipid qo‟shaloq qatlam orqali qutbli, suvda eruvchi moddalar: tuzlar, 
asoslar, shakarlar, aminokislotalar va spirtlar yomon o‟tadi.
Keyingi davrda lipid qo‟shaloq qatlami orqali kichik qutbli molekulalar 
o‟tishini fosfolipid molekulalarining moy kislotali dumlari orasida kichkina 
bo‟shliqlar – kinkilar hosil bo‟lishi bilan bog‟lashadi. 
Issiqlik harakati tufayli “kinki”larning membranaga ko‟ndalang holda 
ko‟chishi ro‟y beradi, bunda ularga tushgan kichik molekulalar, birinchi 
navbatda suv molekulalari ham ko‟chadi. 
Membranadagi lipid va oqsil teshiklar orqali lipidlarda erimaydigan va 
suvda eruvchan gidratlashgan ionlarning molekulalari o‟tadi. Bunda membrana 
orqali o‟lchamlari katta molekulalarning o‟tishi qiyin bo‟ladi.
Bunda ko‟chishning tanlanuvchanligi membranalarda turli radiusli teshiklar 
borligi bilan ta‟minlanadi. O‟tkazuvchanlik koeffisiyenti 
P
membrana 
potensialiga ham bog‟liqdir. Masalan, kaliy ionlari uchun eritrosit 
membranasidagi teshiklar orqali o‟tkazuvchanlik koeffisiyenti, membrana 
potensiali 80 mV bo‟lganda, ancha kichik qiymat 4pm/s ga teng bo‟lsa, 
potensial 40 mV gacha kamayganda 4 marta kamayadi. Kalmar aksoni 
membranasining kaliy ionlari nayi orqali boshqa ionlar ham o‟tishi mumkin, 
biroq 
P
ning kichikroq qiymatlari bilan (5.1 – jadval). 
Kalmar aksonidagi kaliy nayidan bir valentli ionlar o‟tkazuvchanligining nisbati 
5.1-jadval