E. I. Musaboyev, A. Q. Bayjanov Yuqumli kasalliklar epidemiologiya va parazitologiya Tibbiyot kollejlari uchun o ‘quv qo ‘llanma «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»

Toshmali tif (epidemik, bit orqali tarqaladigan toshmali tif) — o‘tkir yuqumli kasallik bo‘lib, uni Provaseka rikketsiyalari qo‘z- g‘atadi; bemor odamdan sog‘lom odamga bitlar orqali yuqadi va davriy kechishi, isitmalar kuzatilishi, tifoz holat, terida toshmalar paydo bo‘lishi, nerv hamda yurak-qon tomirlar sistemasining o‘tkir zararlanishi bilan kechadi.

Etiologiyasi. Toshmali tif qo‘zg‘atuvchilari — Provaseka rik­ketsiyalari bo‘lib, ular qon kapillarlari endoteliy hujayralarida parazitlik qiladi. Bu mayda (0,2—1 mkm), harakatsiz, spora va kapsula hosil qilmaydigan mikroorganizmlardir. Ular kokksimon, ba’zan esa gantellar, tayoqcha shakllarida uchraydi. Grammanfiy, Roma- novskiy usulida zangori rangga bo‘yaladi, yadrosi qizil rangda ko‘rinadi. To‘qimalar kulturasi va tovuq embrionida o‘sadi. Gemo- lizin va endotoksinga ega. Qizdirish va dezinfeksiyalovchi moddalar ta’siriga sezgir, past harorat va quritishga chidamli. Masalan, zararlangan bitlarning quruq fekaliyalarida ular xona haroratida 4 oygacha o‘zlarining hayot faoliyatini saqlab qoladi.