E. I. Musaboyev, A. Q. Bayjanov Yuqumli kasalliklar epidemiologiya va parazitologiya Tibbiyot kollejlari uchun o ‘quv qo ‘llanma «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»

Visseral leyshmanioz. Yashirin davri 3 haftadan 1 yilgacha (ba’zan 2—3 yil) davom etadi. Kasallik asta-sekin boshlanib, holsizlik, ishtaha pasayishi va taloqning ozroq kattalashishi kuza- tiladi. So‘ngra tana harorati 39—40°C gacha ko‘tariladi. Isitma egri chizig‘i odatda to‘lqinsimon xarakterda bo‘ladi. Bir sutka davomida tana harorati 2—3 marta yuqori ko‘rsatkichlargacha ko‘tariladi. U kuchli ter ajralishi bilan tushadi. Yuqori harorat vaqti-vaqti bilan subfebril harorat bilan almashib turadi. Visseral leyshmaniozning doimiy belgilari jigar va taloq kattalashishidir. Taloq qorinning uchdan ikki qismini egallashi mukin. Jigar taloqqa nisbatan kamroq kattalashadi. Paypaslaganda ikkita a’zo ham qattiqlashgan va odatda og‘riqsiz bo‘ladi. Limfatik tugunlar ham kattalashgan holda aniq­lanadi, og‘riq sezilmaydi. Isitma to‘lqinlari va remissiya davrlari bir necha kundan bir necha oygacha davom etadi.
Bemor ko‘zdan kechirilganda teri qoplamlarining anemiya sababli oqargani ko‘rinadi. Visseral leyshmaniozning ayrim ko‘rinishlarida buyrak usti bezlari zararlanishi tufayli teri to‘q tus oladi. Gemorragik sindromda petexial toshmalar toshadi. Bemor ahvoli og‘irlasha boradi, u oriqlab ketib, anemiya va leykopeniya kuchayadi. Kuchli rivojlangan leykopeniyada halqum va og‘iz bo‘shlig‘ida yarali-nekrotik o‘zgarishlar kuzatiladi.
Teri leyshmaniozi. Teri leyshmaniozining ikki turi farq qilinadi; 1) erta yara hosil bo‘ladigan (qishloq tipidagi leyshmanioz), qisqa yashirin davr bilan xarakterlanadi va 2) kech yara hosil bo‘ladigan (shahar tipidagi leyshmanioz), yashirin davr uzoqroq davom etadi.
Teri leyshmaniozining zoonoz tipi (qishloq tipi, pendin yarasi, o‘tkir nekrozlanadigan teri leyshmaniozi) qisqa yashirin davr bilan xarakterlanadi, u bir necha kundan 3 haftagacha davom etadi. Qo‘zg‘atuvchi kirgan joyda konussimon bo‘rtma hosil bo‘ladi, uning diametri 2—4 mm bo‘lib, u tez o‘sadi va bir necha kundan so‘ng 1—

5. 
   sm gacha kattalashadi.
   

Bo‘rtma markazida nekroz rivojlanadi va nekrozga uchragan to‘qimalarning ko‘chib tushishi natijasida 2—4 mm gacha bo‘lgan yara hosil bo‘ladi. Uning atrofida katta infiltrat va shish paydo bo‘ladi. Infiltrat nekrozga uchrashi tufayli yara tez kattalasha boradi. Ayrim vaqtlarda juda katta, ya’ni 5 sm va undan ham katta diametrdagi yaralar toshadi. Ular ko‘p toshganda (leyshmaniozning bu tipida bir necha o‘nlab va yuzlab yaralar toshishi mumkin), ularning o‘lchami odatda kichkina bo‘ladi. Yaralar atrofi notekis bo‘lib, tubi nekrotik massa bilan yopilganligi va seroz-yiringli ajralmalar aniqlanadi. 3-oyga kelib, yaralar tubi tozalanadi, granulatsiya o‘sib va u papillomani eslatadi. Ortiqcha granulatsiyalar ko‘chib tushganidan keyin xarak­terli g‘adir-budur yuza qoladi va uning markazida epitelizatsiya orolchalari paydo bo‘ladi. Jarayon 5 oydan so‘ng tugaydi. Ba’zi vaqtlarda limfangit va limfadenitlar rivojlanadi.