E. Heminguey “Quyosh bari bir chiqaveradi” Kirish

Oltinchi bob

Soat beshda men "Kriyon" mehmonxonasida Bretni kutib turardim. U kechikavergach, o’tirib olib, bir nechta xat yozdim. Xatlar unchalik ravon yozilmadi-yu, biroq "Krion" mehmonxonasining muhri maktublarimga savlat bag’ishlashiga umid qildim.

Bretdan hamon darak yo’q. Soat choragi kam oltida barga tushib sotuvchi Jorj bilan birga "Jek Roz" kokteylidan ichdik. Barda ham Bret ko’rinmasdi. Men ketish oldidan yana bir marta yuqori qavatga chiqib qaradim-da, keyin taksi yollab "Selekt" kafesiga jo’nadim. Sena ustidan o’tayotganimizda shatakka olib ketilayotgan bo’m-bo’sh yuk kemalari karvoniga ko’zim tushdi; suv sathida qad rostlab oqim bo’ylab ketayotgan kemalar ko’prikka yaqinlashganda matroslar langarcho’p yordamida kemani o’rtaroqqa olishdi. Daryo manzarasi go’zal edi. Parijda ko’prikdan o’tish hamma-vaqt kishiga zavq bag’ishlaydi.

Semafor ixtirochisining yo’lni tartibga solib turgan holati tasvirlangan haykalini aylanib o’tgan taksi Raspay xiyoboniga burilganda, men yo’lning qolgan qismini ko’rmaslik maqsadida suyanchiqqa yastanib oldim. Raspay xiyoboni bo’ylab yurish odatda zerikarli bo’ladi. Parij-Lion yo’nalishidagi Fontenblo bilan Montero oralig’ida shunaqangi joylar bor-ki, undan o’tib olmagunimcha nihoyatda zerikib charchab ketaman. Aftidan, yo’ldagi bunaqa befayz joylar allaqanday o’zgarishlar

oqibatida yuzaga kelsa kerak. Parijda ham Raspay xiyobonidan ko’ra xunuk ko’chalar bor. Bunaqa ko’chadan piyoda yursam mutlaqo xotirjam ketaveraman. Ammo taksida o’tishga hecham toqat qilolmayman. Balki, bu haqda allaqaysi kitobda o’qigandirman.

Parijdagi hamma narsa Robert Konga mana shunaqa ta'sir qiladi. Qiziq, Konning Parijni bunchalik yomon ko’rishi nimadan bo’ldiykin? Menkendan yuqdimikin? Menken Parijni yomon ko’rsa kerak-da. Menken kabi Parijni sevib-sevmaydigan yoshlar bu olamda juda ko’p. Taksi "Rotonda" kafesining ro’parasida to’xtadi. Sena daryosining o’ng qirg’og’ida taksiga o’tirib, Monparnasdagi qaysi

kafega olib borib qo’yishni aytsangiz, u bari bir sizni "Rotonda"ga boshlab keladi. Un yildan keyin uning o’rnini "Gumbaz" kafesi egallasa kerak. Lekin menga shundog’am yaqin. "Rotonda"ning kimsasiz stollari yonidan yurib "Selekt" kafesiga o’tdim.

Ichkarida, peshtaxta oldida bir necha kishi o’tiribdi, tashqarida esa Xarvi Stoun yolg’iz o’zi tamaddi qilyapti. Stol ustida bir uyum likopcha. Stounning soqol-mo’ylovi olinmagan.

- O’tiring,- dedi u,- sizni kutayotgandim.

- Nima gap o’zi?

- Hech qanday gap yo’q. Shunchaki, sizni kutib o’tirgandim.

- Poygada bo’ldingizmi?

- Yo’q. Yakshanba kunidan beri borganim yo’q.

- Amerikadan qanday xabarlar bor?

- Hech nima. Mutlaqo xabar yo’q.

- O’zi nima gap?

- Bilmadim. Ular bilan aloqani uzdim. Ular bilan butunlay aloqani uzdim.- U oldinga egilib ko’zlarimga tikildi.- Sizga bir gap aytaymi, Jeyk?

- Nimani?

- Besh kundan beri ichimga tuz kirmadi.

Miyamda darrov hisoblab chiqdim. Bundan uch kun oldin "N'yu-York mayxonasi"da Xarvi poker o’ynab mendan ikki yuz frank yutib olgandi.

- O’zi nima gap?

- Pulim yo’q. Pul kelmadi.- U jimib qoldi.- Bilasizmi, Jeyk, juda g’alati bo’larkan. Pulsiz qolganimda yolg’izlikni yoqtiraman. Xonamdan chiqqim kelmaydi. Xuddi mushukka o’xshab. Cho’ntagimni kovladim.

- Yuz frank yetadimi, Xarviq -ha.

- Qani, turing. Tushlik qilgani boramiz.

- Ulguramiz. Men bilan ichishing.

- Ovqatlansangiz yaxshi bo’lardi.

- Yo’q. Bunaqa paytimda ovqat yesam-yemasam menga bari bir.

Bir stakandan vino ichdik. Xarvi likopni o’zinikiga qo’shib qo’ydi.

- Maikenni taniysizmi, Xarvi?

- Ha. Nimaydi?

- U qanaqa odam?

- Yomon odammas. Juda qiziq voqealarni ko’p gapiradi. Yaqinda u bilan tushlik qilib o’tirib Goffenxeymer haqida' gaplashib qoldik. "Hamma illat shundaki, u o’zini xudojo’y qilib ko’rsatmoqchi bo’lyapti",- dedi Menken. Chakki emas-a.

- Rost, chakki emas.

- Sirasini aytganda, u endi adoi-tamom bo’ldi,- davom etdi Xarvi.- U o’zi biladigan hamma narsa haqida yozib bo’ldi, endi esa bilmaganlarini yozishga kirishyapti.

- U chindanam durust yozuvchi bo’lsa kerak,-dedim men.- Lekin uning kitoblarini o’qiyolmayman.

- Hozir hech kim o’qiyotgani ham yo’q. Balki, bir paytlari Aleksandr Gamil'ton institutining asarlarini mutolaa qilganlar o’qigan bo’lsa ajab emas.

- Nima qipti,- dedim men,- buyam yomon emas.

- Albatta-da,- ma'qulladi Xarvi.

O’z xayollarimizga berilib ketib bir qancha vaqt indamay o’tirdik.

- Yana bir stakandan ichamizmi?

- Mayli,- dedi Xarvi.

- Ana Kon ham kelyapti,- dedim men. Robert Kon ko’chani kesib o’tmoqda edi.

- Tentak,-deb qo’ydi Xarvi. Kon stolimiz yoniga keldi.

- Salom, do’stlar,-dedi u.

- Salom, Robert,-dedi Xarvi.- hozirgina Jeykka sizni tentak, devdim.

- Bu bilan nima demoqchisiz?

- Darrov ayting. Uylamasdan. Agar ko’nglingiz istaganini bajara olsangiz, nima qilgan bo’lardingiz?

Kon o’ylab qoldi.

- O’ylab o’tirmang. Darrov ayting.

- Bilmadim,- dedi Kon.- O’zi buning nima keragi bor?

- Shunchaki bir gapda, nima qilgan bo’lardingiz? Miyangizga kelgan birinchi fikrni ayting. Har qanday ahmoqona bo’lsa ham aytavering.

- Bilmadim,- dedi Kon.- Endilikda, mashqini olib bo’lganimdan keyin, balki, hammasidan ko’ra futbol o’ynagan bo’lardim.

- Men yanglishibman,-dedi Xarvi.-Bu tentaklik emas, shunchaki rivojlanishdan to’xtab qolish holati.

- Tilingiz juda biyron-da, Xarvi,-dedi Kon.- Axiyri bir kuni kelib kimdir basharangizga shapaloq tortib yubormasa deb qo’rqaman.

Xarvi Stoun kulib qo’ydi.

- Shunaqa, deb o’ylaysizmi? Hech kim tarsaki tushirmaydi, xavotir bo’lmang. Chunki bundaylarga men tupuraman. Men bokschi emasman.

- Tupurolmay qolgan bo’lardingiz.

- Yo’q, tupurardim. Asosiy xatoingiz ham ana shunda. Sizning mulohazalaringiz nojo’ya.

- Men haqimda gapni bas qiling.

- Marhamat,-dedi Xarvi.-Sizga ham tupurdim. Siz men uchun hech kim emassiz.

- Bas qiling, Xarvi,-dedim men.- Yaxshisi, yana portveyn iching.

- Yo’q,- dedi u.- Biror joyga borib ovqatlanaman. Yana ko’risharmiz, Jeyk.

U o’rnidan turib ko’chaga chiqdi. Pakanagina, semiz Xarvining mashinalar orasidan shoshilmay yurib, tosh-ko’chani kesib o’tayotganiga qarab turdim.

- Nuqul jig’imga tegaveradi,-dedi Kon.-Uni hecham yoqtirmayman.

- Menga esa yoqadi,-dedim men.-hatto uni yaxshi ko’raman. Undan xafa bo’lmaslik kerak.

- Bilaman,- dedi Kon.- Shunchaki u asabimni qo’zg’ataveradi.

- Bugun ishladingizmi?

- Yo’q. Bugun hech yopishmadi. Hozir birinchi kitobimni yozganimdan ko’ra ko’p qiynalyapman. Hecham yurishmayapti. Erta bahorda Amerikadan qaytib kelgan paytdagi qat'iy ishonchi endi yo’q edi. Ushanda u adabiyot sohasida talanti

borligiga shubha qilmasdi, faqat sarguzashtli hayotga tashnaligi xumor qilib Robertni qiynardi. Endi bu ishonch qolmagandi. Bir paytlari Robert Konning ichki dunyosini aniq bilish menga mumkin emasdek tuyulgandi. Gap shundaki, u Bretni sevib qolmasidan oldin, o’zini boshqa odamlardan farqlaydigan birorta fazilati haqida hech qachon gapirmagandi.

U mohirlik bilan tennis o’ynar, qaddi-qomati kelishgan, chaqqon edi; brij o’yinida ham yomon emasdi, nimasi bilandir studentni eslatardi. Katta davrada uning biror g’aroyib narsa haqida hikoya qilganini aslo eshitmaganman. U polo

fasonida tikilgan ko’ylak kiyib yursa ham - bu ko’ylakni kollejda biz shunday atardik, hozir ham shunday deyishsa kerak – o’zini yopiq qilib ko’rsatishga urinmasdi. Menimcha, oliftagarchilik qilishni ham unchalik yoqtirmasdi. Uning tashqi qiyofasi Prinstonda shakllandi. O’zini tarbiyalagan ikki ayol ta'sirida oras-tayu-ozoda kiyinib yuradigan bo’ldi. Unda ayollarning na unisi, na bunisi yo’qotishga muyassar bo’la olmagan bolalarga xos yoqimli shuxligi saqlanib qolgan bo’lib, aftidan men bu holatni yaxshi ko’rsatolmagan bo’lsam kerak. Masalan, tennis o’ynayotganda u qolib chiqishni juda-juda yoqtirardi. Chamamda,

u mashhur Lenglen kabi har bir o’yinda yutib chiqishni istardi. Lekin mag’lubiyat-ga uchraganda tumshayib olmasdi. Bretni sevib qolganidan keyin uning butun mahorati chippakka chiqdi. Kon uni mag’lub etishni hech qachon orzu qilolmagan

tennischilarga ham birin-ketin yutqaza boshladi. Ammo bunga xafa ham bo’lmadi.

Shunday qilib, biz "Selekt" kafesining ayvonida o’tiribmiz, Xarvi hozirgina ko’chani kesib o’tdi.

- Yuring, "Klozeri-de-Lil"ga boramiz,-dedim men.

- Uchrashuvni shu yerga tayinlagandim.

- Soat nechada?

- Frensis yettidan o’n besh minut o’tganda keladi.

- Ana kelyapti.

Frensis Klayn ko’cha bo’ylab biz tomon yurdi. U judayam bo’ydor bo’lib, katta-katta qadam tashlab tez kelardi. Frensis bizga qo’l silkib jilmayib qo’ydi. Biz uning ko’chani kesib o’tishiga qarab turdik.

- Salom,- dedi. Sizni bu yerda uchratganimdan juda xursandman, Jeyk. Sizga aytadigan gapim bor.

- Xello, Frensis,-dedi Kon. U jilmayib turardi.

- Iyi, salom Robert! Senam shu yerdamisan?- U bidirlab gapirardi.- Bugungi kunim ahmoqona o’tdi-da. U,-Frensis Konga ishora qildi,-tushlik qilgani uyga kelmadi.

- Borishim shart emasdi.

- O, buni bilaman. Ammo xizmatkorni ogohlantirib qo’ymabsan-da. Keyin Paulo bilan va'dalashgandik, ammo u redaksiyada yo’q ekan. "Rits"ga borib uni kutuvdim, hadeganda kelavermadi. "Rits"da ovqatlanishga odatdagidek pulim yetmadi.

- Xo’sh, keyin nima qildingiz?

- Albatta, chiqib ketdim-da.- U ataylab xushchaqchaq gapirardi.- Men doimo va'damning ustidan chiqaman. Hozir hech kim bunaqa qilmaydi. Xo’sh, ahvollaringiz qalay, Jeyk?

- Yaxshi.

- Dansingga yoqimtoygina bir qizni boshlab kelib, anavi Bret bilan sezdirmay qochib qoldingiz-a?

- U senga yoqadimi?- so’radi Kon.

- Menimcha, nihoyatda jozibali ayol. Seningcha qanday?

Kon indamadi.

- Menga qarang, Jeyk. Sizga aytadigan gapim bor. Yuring, ro’paradagi "Gumbaz" kafesiga kiramiz. Sen shu yerda o’tiratur, Robert, maylimi? Yuring, Jeyk.

Biz Monparnas xiyobonidan o’tib, kafedagi stollardan birini egalladik. Gazeta sotuvchi bolakay o’tib qoluvdi, "Tayms"ning Parij nashrini sotib oldim.

- Nima gap, Frensis?

- E, arzimagan gap,-dedi u.-Kon shunchaki tashlab ketmoqchi bo’lyapti.

- Qanaqasiga tashlab ketarkan?

- U menga uylanishi haqida hammaga jar solgandi, o’zimam oyimga, boshqalarga aytib qo’yuvdim, endi esa Robert buni istamayapti.

- Nima bo’ldi o’zi?

- Hayotdan hali u bahramand bo’lolmaganmish. N'yu-Yorkka jo’nab ketganda xuddi shunday bo’lishini bilgandim.

U jo’rttaga beparvo gapirishga harakat qilib, chanoq ko’zlari bilan menga qarab qo’ydi.

- Agar xohlamasa, unga xotin bo’lmayman. Albatta, bo’lmayman. Endi men hech qachon u bilan turmush qurmayman. Lekin, hozir biroz kech bo’ldi-da. Biz uch yil kuta-kuta, endigina taloq xatimni olgandim. Men indamay o’tiraverdim.

- Biz zo’r to’y qilmoqchiydik, buning o’rniga boshimiz musibatda qoldi. U xuddi go’dakka o’xshaydi. Ko’kragiga urib yig’laydi, tashvish tortmasligimni iltimos qi-ladi-yu, biroq aslo uylanolmayman, deydi.

- Ahvol chatoq-ku.

- Chatog’am gapmi? Ikki yarim yil vaqtimni unga sarfladim. Endi menga bnrov uylanish-uylanmasligi dargumon. Bundan ikki yil avval o’sha yoqda, Kannda xoh-lagan kishiga turmushga chiqishim mumkin edi. Vazmingina, zebo ayollarni istab qolgan qariyalarning ko’pizim-dan yurardi. Endi birortasini ham topolmasam ke-rak.

- Qo’ysangiz-chi, siz hozir ham istagan kishingizga turmushga chiqishingiz mumkin.

- Yo’q, topolmasam kerak. Buning ustiga uni sevaman. Undan bola ko’rmoqchiydim. Doim farzandlik bo’lamiz, deb o’ylardim. U samimiy ko’zlarini menga tikdi.- O’zim bolalarni unchalik yoqtirmasdimu, ammo hecham farzandim bo’lmasligini o’ylagim kelmasdi. Bola ko’rganimdan keyin ularni sevib qolaman, deb o’ylardim.

- Uning farzandlari bor.

- Ha, bor. Uning bolalari ham bor, pullari ham bor, badavlat onasi ham bor, kitob ham yozgan, men-chi, yozganlarimni hech kim, birorta odam bosib chiqarishni istamayapti. Yozganlarim esa unchalik yomon emas. Umuman pulim ham yo’q. Nafaqa undirib olishim mumkin edi-yu, biroq taloq xatimni iloji boricha tezroq qo’lga kiritmoqchiydim-da.- U yana samimiyat bilan menga qarab qo’ydi.- Bu haqsizlik bo’lardi. Bir tomondan olib qaraganda, o’zim aybdorman. Lekin, bari bir ko’p jihatdan emas. Albatta, bu sohada aqlliroq bo’lishim kerak edi. Konga bu haqda og’iz ochsam, yig’ini boshlab yuborib, menga uylanolmasligini aytadi. Nega uylanolmas ekan? Yaxshi xotin bo’lardim. Men bilan kelishib yashash oson. Unga xalaqit bermasdim.

- Xunuk voqea bo’libdi.

- Ha, xunuk voqea. Lekin endi gapirishning foydasi yo’q. Yuring, "Selekt"ga qaytamiz.

- O’zingiz tushunib turgan bo’lsangiz kerak, sizga bu masalada yordam berish qo’limdan kelmaydi.

- Ha, yordam berolmaysiz. Faqat unga mening aytganlarimni gapirib qo’ymang. Robert nima istayotganini bilaman.- Shunda u birinchi marta quvnoq chehrasiga ma'yuslik tortib dedi:- U N'yu-Yorkka yolg’iz o’zi qaytib borishni, kitobi chop etilgach, qizlar orasida shuhrat qozonishni istayapti. U shuni istayapti.

- Balki, u shuhrat qozonmaslngi ham mumkin. Keyin, menimcha, judayam shuhratparast emas. Jiddiy yigit.

- Siz uni menchalik bilmaysiz, Jeyk. U xuddi shuni istayapti. Men buni bilaman. Juda yaxshi bilaman. Xuddi shuni deb menga uylanishni istamayapti. Kuzda shon-shuhrati ne'matlaridan yolg’iz o’zi lazzatlanmoqchi.

- "Selekt"ga qaytamizmi?

- Ha. Ketdik.

O’rnimizdan turib - stolga hech nima olib kelib qo’yishmagandi – ko’chani kesib o’tdik-da, “Selekt” kafesiga kirdik. Kon marmar stol yonida bizni jilmayib kutib o’tirardi.

- Xo’sh, nimadan xursand bo’lyapsan?-so’radi undan Frensis.- Bu olamdagi hamma narsadan mamnun ko’rinasan?

- Jeyk bilan pichir-pichir qilayotganing kulgimni qistatdi.

- O, Jeykka aytganlarim sir emas. Yaqin orada bundan hamma xabardor bo’ladi. Men faqat buni Jeykka silliqlab aytmoqchi bo’luvdim.

- Nimani? Angliyaga jo’nab ketmoqchi bo’layotganingnimi?

- Ha, Angliyaga jo’nab ketayotganimni. Ha-ya, Jeyk! Buni sizga aytishni unutibman. Men Angliyaga ketyapman.

- Juda soz bo’libdi-da.

- Ha, boadab doiradagilar hammavaqt shunaqa qilishadi. Robert meni Angliyaga jo’natyapti. U menga ikki yuz funt beradi va men do’stlarim huzuriga mehmondor-chilikka jo’nab ketaman. Juda ajoyib ish bo’ladi-da, to’g’rimi? Aytgandek, do’stlarim hali bu haqda hech nima bilishmaydi. U Konga o’girilib kulib qo’ydi. Robert endi jilmaymasdi.

- Menga atigi yuz funt bermoqchiyding, to’g’rimi, Robert? Lekin uni ikki yuz berishga majbur qildim. U judayam saxiy. To’g’rimi, Robert?

Bunaqa dahshatli gaplarni Robert Konga aytilayotganiga aqlim bovar qilmasdi. Haqorat so’zlarni yuziga aytib bo’lmaydigan odamlar bor. Agar ularning betiga bunaqa so’zlar aytilsa, tom ma'nosi bilan yer yoriladiyu, chog’ga tushib ketayotgandek his qilishadi o’zlarini. Ammo Kon bo’lsa bu gaplarni churq etmay eshitib o’tirardi. Mana shu voqea ko’z o’ngimda sodir bo’layotganiga qaramay, Frensisni gapdan to’xtatib qolishga maylim yo’q edi. Lekin bu hali xolva ekan.

- Shu gaplarni aytgani uyalmaysanmi, Frensis?- uni to’xtatmoqchi bo’lib dedi Kon.

- Yana so’raydi-ya! Men Angliyaga jo’nayapman, Do’stlarimnikiga mehmondorchilikka ketyapman. Sizga ko’zi uchib turmagan do’stlaringiznikida hech mehmon bo’lganmisiz? O, meni har qalay qabul qilishdan o’zga choralari qolmaydi. "Ahvollaringiz qalay, azizam? Necha yildan beri diydor ko’rishmadik-a! Muhtarama onangiz baquvvatmilar?" Ha, aytgandek, muhtarama onamizning ah-vollari qalay edi? Ular bor-yo’q mablag’larini fransuz harbiy zayomiga qo’ygandilar. Ha, ha. Bu olamda ul kishidan boshqa hech kim bunday qilmagan bo’lsa kerak. "Robertning ahvoli qalay?" Yana shunga o’xshagan betakalluf savollar berishadi. "Ehtiyot bo’ling, u haqda og’iz ochmang, azizim. Bechora Frensis judayam ko’p azob chekkan". Qalay, Robert, shu kulgili ishmi? Sizningcha-chi, Jeyk, kulgilimi shu? Frensis o’ziga xos g’oyat mayin tabassumi bilan menga o’girildi. Gapiga quloq tutadigan odam topilganidan nihoyatda mamnun edi.

- Sen nima qilasan, Robert? Bilaman, o’zim aybdorman. Hammasiga o’zim aybdorman. Anavi qizchadan, jurnalning kotibasidan seni voz kechishga majbur qilganimda, vaqti kelib mendan ham voz kechishingni oldindan bilishim kerak edi.

Bu voqeani Jeyk bilmaydi. Unga aytib beraymi?

- Xudo haqqi, ovozingni o’chir, Frensis.

- Yo’q, unga hammasini aytib beraman. Redaksiyada Robertning kotibasi bor edi. U kishini chindanam maftun qiladigan qizcha bo’lib, Robert uni g’oyat go’zal hi-soblardi, lekin keyinchalik men paydo bo’lib qoldimu shunda u meni ham barkamol go’zallar ahliga qo’shdi. Shunday qilib, men Robertni undan voz kechishga majbur qildim, u esa redaksiya ko’chayotgan vaqtda qizchani Karmeldan Provinstaunga olib keldi va hatto unga qaytib ketish yo’lkirasini ham to’lamadi. Ko’nglimni ovlash uchun shunday qildi. Ushanda u meni jozibali ayol deb bilgandi. To’g’rimi, Robert? Behuda xayollarga bormang, Jeyk, u kotibasi bilan mutlaqo ma'naviy munosabatda edi. Hatto ma'naviy bo’lmasligi ham mumkin. Buning ahamiyati yo’q. Ajabtovur yoqimtoy qiz edi-da. Robert esa ko’nglimni ovlash uchun shunday qildi. Nima ham derdim, kimki birovga chog’ qazisa, o’zi yiqiladi. O’rinli aytilgan gap, to’g’rimi? Navbatdagi kitobing uchun bu so’zlarni yodda tutishni maslahat beraman, Robert. Xabaringiz bormi, Robert yangi kitobi uchun material to’playapti. Shunaqami, Robert? Mana shuni deb Robert meni tashlab ketyapti. Uning fikricha, men tasvirbop emasmishman. Bilasizmi, shuncha paytgacha birga yashabmizu Robert o’z kitobi bilan band bo’lib ketib, oramizdagi munosabatlar haqida hech narsani eslab qololmabdi. Mana endi u yangi material to’plash uchun jo’nab ketyapti. Ha mayli, haddan tashqari qiziq biror narsaga duch kelib qolishidan umidvorman.

- Quloq sol, azizim Robert. Senga bir gap aytmoqchiman. Jahling chiqmaydimi? Yuragingdan urgan ayollar bilan hech qachon janjallashma. Shunga harakat qil. Chunki, sen janjallashishni bilmaysan. Keyin hecham yig’lama, yig’lagan paytingda g’ariblarga o’xshab ketasan, raqibingni gaplarini eslab qololmaysan. Birorta so’zini ham eslab qololmaysan. Hecham hayajonlanma. Bilaman, bu juda qiyin. Lekin yodingda bo’lsin: bu adabiyot manfaati uchun kerak. Biz hammamiz adabiyot manfaati yo’lida qurbonlar berishimiz kerak. Mana, masalan, meni olib ko’ring. Men Angliyaga jo’nab ketyapman, bunga e'tiroz bildirayotganim yo’q. Adabiyot manfaatini ko’zlab. YoSh yozuvchilarga yordam berish hammamizning burchimiz. To’g’ri emasmi, Jeyk? Ammo siz yosh yozuvchi emassiz. Sen-chi, Robert? Yoshing o’ttiz to’rtda. Aytgandek, buyuk yozuvchi uchun bu unchalik katta yosh emas. Gardini eslang. Anatol' Fransni eslang. U yaqinginada vafot etdi. Ammo Robert Anatol' Fransni shunchaki bir o’rtamiyona yozuvchi deb hisoblaydi. Buni unga fransuz do’stlari aytishgan. O’zi fransuzchani yaxshi o’qiyolmaydi. U senchalik talantli emasdi, to’g’rimi, Robert? Seningcha, unga ham yangi materiallar to’plash uchun jo’nab ketishga to’g’ri kelganmikan? Ma'shuqalariga uylanishni istamaganda, ularga, sening-cha, nima deganiykin? Qiziq, uyam yig’la-ganmikan? Eh, miyamga bir fikr kelib qoldi!-U qo’lqopi bilan labiga urib qo’ydi.- Menga uylanmasligining chin sababini endi bildim, Jeyk. Hozir miyamga kelib qoldi. "Selekt" kafesida ko’zim moshdek ochildi. Haqiqatdan qanchalar yiroq, to’g’rimi? Vaqti kelib bu yerga taxtacha qoqib qo’yiladi. Xuddi Lurddagi kabi. Aytaveraymi, Robert? Bo’lmasa, quloq sol. Bu juda oson. Agar bilgilaring kelsa, Robert hammavaqt xushtori bo’lishni xohlardi, bas, menga uylanishni istamayotgan ekan, demak, uning xushtori bor ekan-da, "Bilasizlarmi, ikki yildan ko’p vaqt mobaynida o’sha xonim Robertnnng xushtori bo’lgan". Tushunyapsizmi? Qalay fikrim? Agar u doim va'da qilib kelganidek, menga uylansa - unda har qanday ishqiy sarguzashtlarga chek qo’yilgan bo’lardi. Qoyilmaqom xulosa, to’g’rimi? O’zi ham xuddi shunday. Robertga bir qarang-da, buni noto’g’ri, deb ko’ring-chi! Qayoqqa ketyapsiz, Jeyk?

- Barga kirib, Xarvi Stoun bilan uchrashmoqchiydim.

Barga kirib ketayotganimda Kon boshini ko’tarib qaradi. Uning rangi bo’zarib ketgandi. Bu yerda nega o’tiribdi? Nega bu gaplarni eshitib toqati toq bo’lma-yapti?

Men peshtaxtaga suyanib deraza orqali ularni ko’rib turdim. Frensis o’zining mayin tabassumi bilan "To’g’rimi, Robert?", deb so’rayotgandek, uning yuziga tikilib hamon so’zlamoqda edi. Balki, endi so’ramayotgandir. Balki, biror boshqacha gapni aytayotgandir. Mayxonachiga hech nima ichmasligimni aytib, boshqa eshikdan ko’chaga chiqdim. Chiqayotib, ortimga o’girilib qo’shderazadan qaradimu yana ularga ko’zim tushdi. Frensis hamon gapirmoqda edi. Men tor ko’cha bo’ylab Raspay xiyoboniga yetib oldim. Yonimdan o’tayotgan taksini to’xtatib o’tirdim-da, shoferga uyimning adresini aytdim.