E. Egamberdiev

Foyda - daromad bilan ishlab chiqarish harajatari o’rtasidagi farqdir.
O’z 
navbatida maksimal darajada foyda beradigan ishlab chiqarish hajmini aniqlash 
uchun biz uning daromadini tahlil qilib ko’rishimiz kerak. Korxona yoki firmaning 
oladigan umumiy daromadi R mahsulot bahosini (R-ni) sotilgan mahsulot miqdori 
(Q)-ga ko’paytirishga teng. 
Daromad «R» deb yozilmaydi «R(Q)» deb yoziladi. Chunki daromad miqdori 
ishlab chiqariladigan mahsulot hajmiga bog’liqdir. 
Pirovard daromad
. Mahsulot hajmining bir-birlika o’sishi. 
(
Δ
Q) natijasida daromadning o’sishni 
Δ
R(Q) biz pirovard daromad deb, 
yozamiz: 
MR=
Δ
R
⋅
(Q)/Q 
Shunday qilib, o’rtacha daromad AR bir birlik mahsulotni sotish natijasida 
olingan AR=R(Q)/Q foydani ko’rsatadi. 
Quyidagi 7-jadval ma’lumotlarida korxonaning (firmaning) pirovard va o’rtacha 
daromadi o’zgarishi va uning talab egri chizig’i berilgan. (1-chizma) 
R=6-Q Ko’ramizki, bunday o’rtacha daromad mahsulot birligining bahosini 
ko’rsatadi, xolos. 
AR=R
⋅
(Q)/Q=R 
Bunday talab egri chizig’i uchun baho 6 dollar bo’lganda daromad nol(0)ga teng 
bo’ladi. Chunki bunday narxda hech narsa sotilmaydi. Lekin baho 5 dollar bo’lganda 
bir birlik (dona) mahsulot sotiladi va daromad 5 dollar bo’ladi. Mahsulot sotish 
hajmining bir donadan ikki donaga o’sishi daromadni 5 dollardan 8 dollarga 
ko’taradi. Shunda pirovard daromad 3 dollarga (8-5) teng bo’ladi. Sotilgan mahsulot 
miqdori 2 dan 3ga ko’tarilsa pirovard daromad 1 dollargacha tushadi. Keyinalik 
sotish hajmining 3 donadan 4 donagacha ko’payishi natijada pirovard daromad salbiy 

---

169
bo’lib chiqadi, ya’ni 1 bo’ladi. Shuni alohida aytish kerakki, pirovard daromad ijobiy 
bo’lganda umumiy daromadlar mahsulot sotish hajmi bilan barobar (birgalikda) 
o’sadi, pirovard daromad salbiy bo’lganda esa umumiy daromadlar pasayadi. Talab 
chizig’i pasga qaraganda tovar bahosi (o’rtacha daromad) pirovard daromaddan 
yuqori bo’ladi. chunki barcha miqdordagi tovarlar bir xil narxda sotiladi. 
Tovarning bir birlik miqdorda sotish uchun baho pasayishi zarur va faqat 
qo’shimcha birlik mahsulot emas, balki barcha sotilgan mahsulot kam daromad 
keltiradi. Ishlab chiqariladigan mahsulot bir birlikdan ikki birlikka (1 dan 2 ga) 
oshganda bahoning 4 dollar kamayishini ko’rishimiz mumkin. (8-jadval). Pirovard 
daromad 3 dollarga teng: qo’shimcha mahsulot birligini sotishdan olingan daromad 3 
dollar birinchi birlik mahsulotni sotishdan ko’rilgan zarar hisoblanadi, chunki 
birinchi birlik mahsulot 5 dollar narxda sotilgan bo’lsa, ikkinchi birlik mahsulot 4 
dollar narxda sotiladi (5-4). Shunday qilib pirovard daromad 3 dollarga teng, ya’ni 
mahsulot bahosi 4 dollardan ham kam. 
10-jadval