Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Миячанинг электр активлиги
Мияча юзасидан электр потенциаллари ажратиб олинганда ҳар хил: секундига 150—200 ва 8—12 частотали электр тебранишлари қайд қилинади. Мияча тўла ажратиб қўйилгандан кейин ҳам тез-тез тебранишлар давом этади; миячани катта ярим шарлар пўстлоғига боғлайдиган йўллар қирқиб қўйилганда суст тебранишлар йўқолади. Шу сабабли миячада электр тебранишларнинг суст ритмлари катта ярим шарлар пўстлоғининг таъсирида келиб чиқади, деб ҳисоблашади.
Мускуллар, пайлар ва бойламларнинг проприорецепторлари, шуиингдек, тери, кўз ва қулоқ экстерорецепторлари таъсирланганда мияча пўстлоғининг турли қисмларида юзага чиққан потенциаллар қайд қилинади. Баъзи ички органларнинг интерорецепторлари таъсирланганда ҳам мияча пўстлоғида юзага чиққан потенциаллар пайдо бўлиши яқинда кўрсатиб берилди. Тадқиқотчилар терининг айрим қисмларига ёки айрим афферент ўтказгичларга таъсир этиб ва мияча пўстлоғида юзага чиқарилган потенциалларни қайд қилиб, миячанинг биринчи галда электр активлиги пайдо бўладиган қисмларини, яъни таъсирланувчи рецепторлардан импульслар биринчи марта келадиган қисмларини аниқлашди. Мияча пўстлоғининг юзасида рецептор аппаратлар проекциясининг тақсимланишини кўрсатадиган топографик карталар шу тариқа тузилди, мияча пўстлоғининг юзасига кўрув, эшитув, тактил, мускул-бўғим ва вестибуляр аппарат рецепторларидан, шунингдек интерорецепторлардан сигналлар келиб, туради.

236расм. Мушук миячасининг пўстлоғида турли рецептор системаларнинг вакиллиги.


Ling.-lingula ; cent-centralis; Cul.-culmen; simp.-simplex; Fol Ver.-folium vermis; Tub ver.- tuber vermis ;Pyr.-pyramis; Nod- nodilus; Para- parafloculus
Э. Эдриан ва Р. Снайдер билан А. Стоуэлнинг маълумотларига қараганда, тактил, мускулбўғим, ёруғлик ва товуш рецептор системаларининг проекциялари мияча ярим шарлари юзасида қуйидагича тақсимланади: олдинги томонда — кейинги оёқларнинг, ундаи орқада — тананинг, унинг орқасида — олдинги оёқларнинг, сўнгра — бошнинг вакйллик зонаси бор, мияча пўстлоғидаги шу зоналарнинг орқасида эшитув зонаси, бу зонадан медиал томонда эса кўрув зонаси бор (236расм). Снайдер билан Стоуэл тажрибаларида маймун оёқлари ва юзининг тактил рецепторлари таъсирланганда тери ва мускул сезувчанлигининг яна бир вакиллик зонаси аниқланган, у миячанинг орқадаги бўлагида жойлашган.

Миячанинг турли қисмларига таъсир этиш эффектлариМиячанинг турли қисмларига электр токи билан таъсир этилганда катта ярим шарлар пўстлоғининг муайян қисмларидаги нейронлар, оралиқ мия, ўрта ва узунчоқ мия ҳамда ретикуляр формация ядроларининг электр активлиги ўзгаради. Мияча юзасига ёки ундаги айрим ядроларга кучли электр токи билан таъсир этилганда кўз, бош ва қўлоёқ ҳаракатга келади. Мияча таъсирланганда рўй берувчи ҳаракатлар катта ярим шарлар пўстлоғи таъсирланганда келиб чиқувчи ҳаракатлардан фарқ қилиб, суст ва тоник характерда бўлади. Таъсир этиш эффекти узоқ вақт сақланади.

Миячанинг турли қисмлари ҳар хил мускул группаларининг қисқаришини бошқаришда қатнашади. Шу сабабли децеребрацион ригидлик мавжуд бўлганда миячанинг олдинги бўлагига таъсир этилса ёзувчи мускуллар тонуси пасаяди, орқа миянинг кесишма ёзиш рефлекслари камаяди ва катта ярим шарлар пўстлоғидаги мотор зона бўлакларига электр токи билан таъсир этиш туфайли келиб чиқадиган мускул қисқаришлари сусаяди. Миячанинг орқадаги бўлагига таъсир этилганда кўз ҳаракатлари қайд қилинади ва катта ярим шарлар пўстлоғидаги мотор зонанинг қўзғалувчанлиги ўзгаради. Миячанинг шарсимон ядроси таъсирланганда ўша томондаги оёқлар букилади, чодир ядролари таъсирланганда эса иккала олдинги оёқ букилади.
Мия катта ярим шарлари пўстлоғининг муайян қисмлари таъсирланганда мияча пўстлоғида юзага чиққан электр потенциалларини қайд қилиш ёки, аксинча, мияча пўстлоғининг турли қисмлари таъсирланганда мия катта ярим шарлари пўстлоғида юзага чиққан потенциалларни қайд қилиш уларнинг муайян қисмлари ўзаро икки томонлама боғланганлигини кўрсатди. Масалан, олдинги оёқларнинг мияча пўстлоғидаги вакиллик зонаси олдинги оёқларнинг катта ярим шарлар пўстлоғидаги вакиллик зонасига боғлиқ. Миячанинг кўрув зонаси катта ярим шарлар пўстлоғининг кўрув зонасига, миячанинг эшитув зонаси эса катта ярим шарлар пўстлоғининг эшитув зонасига боғлиқ. Мияча билан катта ярим шарлар ўртасида реципрок характердаги шундай боғланишлар борлигидан, организмдаги ҳаракат системаларини бошқарувчи механизмлар. жуда нозик корреляция қилинади (уйғунлаштирилади).