Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

225-расм. Катта ярим шарлар пўстлоғида (А), кўрув дўмбогининг ортқи вентрал ядросида (Б), орқа мияда (В) юзага чиқарилган потенциаллар (бирламчи жавоблар)нинг эгри чизиклари (Р. А. Дуриняндан).

қоида ўлароқ, 400—600 мкв амплитудали икки фазали потенциалдан иборат. Аввал 10—12 мсек узунликдаги мусбат тебраниш қайд қилинади; шундан кейин 15—20 мсек узунликдаги манфий тебраниш рўй беради. Бирламчи потенциаллар муайян зонага тарқалади, муайян сенсор сигналлар келадиган зонани шу туфайли аниқ билиш мумкин. Уша зонадан (максимал активлик фокусидан) узоқлашган сайин ажратиб олинадиган потенциаллар характери ўзгаради: жавобнинг латент даври узаяди, айрим фазаларнинг амплитудаси камаяди, узунлиги ошади, қўшимча тебранишлар келиб чиқади.

Афферент нерв турли вақт интервалида кетма-кет икки электр стимули билан таъсирланганда бирламчи жавобларни қайд қилиб, бирламчи жавоб ажратиладиган нейронлардаги рефрактер давр узунлигини ўлчаш мумкин. Турли нервлар ёки рецепторлар турли изчиллик билан таъсирланса, нейронларнинг бир группасига ҳар хил импульслар келишини аниқлаш, яъни афферент йўллар конвергенцияси бор-йўқлигини билиш мумкин. Ҳар хил афферент сигналларни қабул қилувчи нейронларнинг ўзаро таъсирини ҳам шу усулда ўрганса бўлади.
Калтароқ латент давр билан рўй берувчи бирламчи жавоблардан ташқари, нерв марказларида, жумладан катта ярим шарлар пўстлоғининг.турли соҳаларида иккиламчи жавоблар деб аталадиган кечроқ рўй берувчи бир қанча жавоблар кузатилади. Иккиламчи жавоблар, қоида ўлароқ, мураккаброқ конфигурацияси ва узунроқ латент даври билан бирламчи жавоблардан фарқ қилади. Улар наркоз берилмаган ҳайвонларда айниқса равшан қайд қилинади.
Айрим нейронлар активлигини ва синапсдан импульс ўтиш механизмини ўрганиш учун ҳужайра ичидаги потенциалларни микроэлектродлар ёрдамида ажратиб олиш усули (334-бет) қўлланилади.
ОРҚА МИЯ
Орқа мия иккита асосий функцияни: рефлектор функция ва ўтказувчи йўл функциясини бажаради. Орқа мияга тери юзасидаги экстерорецепторлардан, тана билан қўл-оёқнинг нроприорецепторларидан ва висцерорецепторларидан импульслар келиб туради (адашган нервлар орқали марказий нерв системасига келувчи висцерорецептив импульслар бундан мустасно). Орқа мия барча скелет мускулларини иннервациялайди, бош мия нервларидан иннервацияланадиган бош мускулларигина бундан мустасно. Орқа мия гавдадаги барча мураккаб ҳаракат реакцияларини юзага чиқаришда қатнашади. Улардан кўплари орқа миянинг рефлектор функцияни бажариш натижаси бўлиши мумкин, бошқа реакциялар эса марказий нерв системасининг юқорироқдаги бўлимлари юзага чиқарадиган рефлекслар натижасида келиб чиқади. Бу ҳолда орқа мия фақат импульсларни ўтказувчи йўл ҳисобланади.
Рецепторлардан орқа мияга келувчи ахборот орқа миянинг орқа ва ён қисмларидаги кўпгина ўтказувчи йўллар орқали мия стволининг марказларига ўтади ва мияча ҳамда катта ярим шарлар пўстлоғига етиб боради. Марказий нерв системасининг юқорироқдаги бўлимларидан орқа мияга эса имульслар олдинги ва ён устунларнинг ўтказувчи йўллари орқали келади; бу импульслар орқа миянинг оралиқ ва мотор нейронларини қўзғатади ёки тормозлайди, натижада скелет мускуллари ва ички органларнинг фаолияти ўзгаради. Орқа миянинг ўтказувчи йўл функцияси муҳим функция бўлиб, периферик рецепторлардан бош мияга ва ундан эффектор аппаратларга импульс ўтказишда катта роль ўйнайди.