Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Оғриқни сезувчи рецептор аппаратлар
Оғриқ қайси нерв структуралари билан сезилади, деган масала ҳали ҳал қилингани йўқ. Баъзи тадқиқотчиларнинг фикрича, оғриқ сезадиган махсус рецепторлар йўқ, чунки ҳар қандай рецепторлар ва нерв стволларининг ҳаддан ташқари таъсирланиши оғриқ сезгисига сабаб бўлади. Бошқа тадқиқотчиларнинг фикрича, оғритувчи таъсиротни «оғриқ» нерв толаларининг эркин охирлари сезади.
Қуйидаги фактлар иккинчи фикрнинг асосий далиллари ҳисобланади. 1. Анальгезия деган ҳолатда оғриқ сезилмайди, лекин тегиш сезгиси сақланади (ҳар қандай наркозда, шунингдек орқа миянинг баъзи касал-ликларида шундай ҳолат келиб чиқади), шундан кейин терининг қирқилиши тегиш ва босим сифатида сезилади-ю, лекин оғриқ бўлиб сезилмайди. 2. Терида махсус оғриқ нуқталари бор: терининг турли қисмларига жуда ингичка игна санчилса, игна санчилиши билан олдин тегиш сезилмай, дарров оғриқ сезиладиган нуқталарни топиш мумкин. Кўз шох иардасининг ўртасида туйғу нуқталари йўқ, лекин оғриқ нуқталари бор; кўз шох пардасининг ўртасида сезувчи нервларнинг фақат яланғоч шохчалари тармоқланади-ю, ҳеч қандай махсус туйғу таначалари йўқ. 3. Нерв қирқилиб улангач нерв толаларининг регенерация процессида аввало оғриқ сезувчанлик тикланади, фақат кейинчалик, анчагина вақт ўтгач, сезувчанликнинг бошқа турлари тикланади. Фақат оғриқ сезув-чанлик тикланганда терининг ҳар қандай таъсирланиши — унга тегиш, уни силаш, босиш кўпинча чидаб бўлмайдиган оғриқ сезгисини юзага келтиради. Сезувчанликнинг бошқа турлари (тактил, иссиқ, совуқ сезув-чанлик) тикланганда ҳаддан ташқари оғриқ сезгилари йўқолади ва оғ-риқ ҳисси одатдаги тусни олади. Нерв шикастлангандан кейин сезгиларнинг шундай изчил тикланиши шикастланган нерв стволлари ва рецепторларнинг регенерациясидаги муайян морфологик босқичларга мос келиши муҳимдир. Нерв толалари регенерациясининг турли босқичларида миелин пардасига эга бўлмай, эркин нерв охирлари (яланғоч ўқ цилиндрлар) дан иборат бўлади. Худди ана шу даврда ҳар қандай таъсирот оғриқ бўлиб сезилади. Миелин пардаси вужудга келиб, рецепторлар структураси тикланган сайин терининг одатдаги сезувчанлиги майдонга келади, ҳаддан ташқари оғриқ сезгилари эса йўқолиб кетади.