Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

ПАРАТИРЕОИД (ҚАЛҚОНСИМОН БЕЗ ЁНИДАГИ) БЕЗЛАРНИНГ ИЧКИ СЕКРЕЦИЯСИ
Одамда тўртта паратиреоид без бор,булардан иккитаси қалқонсимон безнинг орқасида, қолган иккитаси эса қалқонсимон безнинг пастки қутбида, баъзан эса без тўқимасида бўлади. Улар япалоқ овал тузилмалар бўлиб, буйи 6—7 мм, эни 3—4 мм ва қалинлиги 1,5—2мм. Без тўқимаси қон ва лимфа томирларига бой. Паратиреоид без-
лар ҳиқилдоқнииг юқори нерви ( n.laryngeus superior. ) дан иннерва-
ция олади. .
Паратиреоид безлар кам ёки ортиқча ишлаганда организмда рўй берувчи ўзгаришлар
Паратиреоид безларнинг ишламай қўйиш оқибатлари итларнинг шу безларини олиб ташлаш тажрибаларида ўрганилган. Безлар олиб ташлангандан бир неча кун кейин скелетнинг ҳамма мускуллари дапкир-дапқир тиришиб қисқаради, яъни титрайди (паратиреоприв тетания), бу ҳолат секин-аста кучайиб ва тез-тез такрорланиб туради.
Паратиреоид безлар йўқлиги бора-бора ўлимга олиб келади, бунинг бевосита сабаби шуки, нафас мускулларининг тиришиши натижасида нафас бузилади. Паратиреоид безлар олиб ташлангач титрашга мускулларнинг ўзгариши эмас, балки марказий нерв системаси ҳолатининг ўзгариши сабаб бўлади. Ҳаракатлантирувчи нервлари кесилган мускулларнинг титрамаслиги шундан дарак беради.
Паратиреоприв тетания қонда кальцийнинг камайиши натижасида вужудга келади. Паратиреоид безлари олиб ташланган ҳайвонлар организмига кальций тузлари юборилганда тетания пайдо бўлмаслиги бунинг далилидир. Тетанияда жигарнинг синтетик функциялари ҳам бузилади; қонда заҳарли моддалардан аммоний карбаминат пайдо бўлади. Одамда паратиреоид безлар эндокрин функциясининг сусайиши — гипопаратиреоз ҳаёт даврида вужудга келиши ёки туғма бўлиши мумкин. Гипопаратиреозда қондаги кальций камайганидан марказий нерв системасининг қўзғалувчанлиги жуда ошади, натижада тетаник тиришишлар пайдо бўлади.
Одамларда тетаниянинг ўткир формалари ҳам, латент формалари ҳам тасвир этилган. Паратиреоид безлар функцияси салгина сусайганда латент (яширин) тетания пайдо бўлади, бунда юз ва қўл мускулларига тола берувчи нерв босилгандагина мазкур мускуллар тири-шади.
Туғма гипопаратирсоз бўлган болаларда суяк, тиш, жун (соч) ўсиши бузилади, билак, кўкрак қафаси, ҳалқум мускуллари ва бошқа мускулларнинг узоқ қисқариши кузатилади. Беморлар қонида кальций камаяди.
Паратиреоид безлар эндокрин функциясининг ортиши (гиперфункция) жўда кам учрайдиган касаллик бўлиб, паратиреоид безларда зарарли ўсмалар пайдо бўлганда кузатилади. Бу касалликда қондаги кальций кўпайиб, анорганик фосфор камаяди. Узоқ вақт давомида касалликнинг қандай бўлмасин бошқа белгилари пайдо бўлмайди. Сўнгра суяк тўқимаси емирилади, яъни остеопороз пайдо бўлади, бу эса Рентген нурлари билан текширишда билинади. Мускуллар беқувват бўлиб қолади (бу, беморни доим ётишга мажбур қилади), белда ва қўл-оёқларда оғриқ пайдо бўлади. Паратиреоид без ўсмаси ўз вақтида олиб ташланса, фосфор ва кальций алмашииуви анча яхшиланади, оғриқ босилади, нормал ҳолат бир қадар тикланади.