ВЕСТИБУЛЯР АППАРАТ. ГАВДА ВА ЗИЯТИ ВА ҲАРАКАТИ РЕЦЕПЦИЯСИ
Вестибуляр аппарат рецепторлари гавданинг фазодаги вазияти ва ҳаракати тўғрисида ахборот етказиб беради. Вестибуляр аппарат рецепторларидан марказий нерв системасига импульслар бориб туришп сабабли гавда мувозанатини сақлаш учун зарур рефлекслар майдонга келади. Шу рефлекслар натижасида скелет мускулларининг мураккаб координацияланган тоник қисқаришлари рўй беради, шулар ёрдамида. гавда вазияти тўғриланади ва мувозанат сақланади.
Чакка суягининг пирамидасида ички қулоқ, ёки лабиринт бор, у чиғаноқ билан вестибуляр аппаратдан иборат. Вестибуляр аппаратга даҳлиз (vestebulum) ва учта ярим доира канал (canales semeicirculares) киради. Тўғри шаклдаги камбар йўллардан иборат ярим доира каналлар унчалик аниқ бўлмаса-да, учта ўзаро тик текисликда жойлашган. Юқоридаги ёки олдинги канал фронтал текисликда, орқадаги канал сагиттал текисликда, ташқи канал эса горизонтал текисликда ётади. Ҳар бир каналнинг бир учи колба шаклида кенгайган бўлиб, ампула деб аталади.
Суяк лабиринт ичида унинг шаклини деярли аниқ такрорлайдиган парда лабиринт бор. Парда лабиринт даҳлиз соҳасида иккита халтачага бўлинади: бири — cacculis суякнинг сферик ботиқ қисмида бўлиб, чиғаноққа яқин туради, иккинчиси — utriculus суякнинг эллипс шакли-даги ботиқ жойида бўлиб, ярим доира каналларга яқинроқ ётади (196-расм).Суяк билан парда лабиринт орасида перилимфа номли суюқлик билан тўла кичкина камгак бор. Парда лабиринт ичидаги суюқлик эндолимфа деб аталади; унинг ёпишқоқлиги сувникига нисбатан 2—3 баравар ортиқ.
Даҳлиз халтачалари — sacculus. билан utriculus-да отолит аппарат бор, у мураккаб тузилган.
Ҳар бир халтачада доглар — macula saccuti билан macula utriculi деган тепачалар бор, улар рецептор ҳужайраларнинг тўпламларидан иборат. Ҳар бир рецептор ҳужайранинг бир ярми цилиндр шаклида, иккинчи ярми торайган бўлиб, ҳаракатчан битта туки ва ҳаракатланмайдиган, бир-бирига ёпишиб кетган 60—80 та туки бор (197-расм). Рецептор ҳужайраларнинг туклари кигизга ўхшаш тўр тўқима ичига киради, бу тўқима дирилдоқ консистенцияли бўлиб, maculae ни қоплаб туради. Ана шу дирилдоқ массанинг қовузлоқларида бир талай микроскопик кристалл тузилмалар бор, улар кальций фосфаткарбонат органик бирикмасидан иборат бўлиб, узунчоқ олти бурчакли шаклдадир. Ана шу тузилмалар отолитлар деб аталади. Отолит
Do'stlaringiz bilan baham: |