Дядя Горгудун мязар йери щаггында

Ключевые слова: «Книга моего деда Коркута», национальная идентичность, мульти­куль­туральное общество, мышление независимости
Günel Xəlilova
AMEA Folklor İnstitutu
e-mail: [e-mail]
“KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” DASTANININ MÜQƏDDİMƏSİNDƏ ESXATOLOJİ GÖRÜŞLƏRİN ƏKSİ
Özət
Məqalədə “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının müqəddiməsinin başlanğıc və sonunun dövrəvi za­man konsepsiyasına uyğunluğu veril­miş. Burada həm əski türk mifologiyası, həm də islam dini ilə bağ­lı esxatoloji görüşlər təhlil edilmişdir.
Açar sözlər: Dədə Qorqud, dastan, esxatologiya, axır zaman, Nuh, Oğuz
Giriş
Xalqımızın qəhrəmanlıq salnaməsi sayılan “Kitabi-dədə Qorqud” dastanının ümumilikdə baş­lan­ğıc və sonu, boyların ayrılıqda başlanğıc və sonunun tədqiqata cəlb olunması, bu anlayışların mifoloji qa­­tının açılması dastan strukturunun mifoloji mətn kimi təhlilində olduqca böyük əhəmiyyətə ma­likdir. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı tarixi salnamə olmaqla yanaşı, həm də xalqımızın ən qədim mi­foloji görüş­lərini əks etdirir.
“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı müqəddimə və on iki boydan ibarətdir. Boyların sayı mübahisəli məsələlərdən biridir. “Qorqudşünaslıqda belə bir fikir var ki, bu gün bizə məlum olan on iki boy mövcud olmuşlardan ancaq bir qismidir (8, 10). Bəzi tədqiqatçların fikrincə, isə “Kitabi-Dədə Qor­qud”un on iki boydan ibarət olması bir təsadüf deyil, oğuz mifinin 12-lik say arxetipini əks etdirir (13, 291). Türk mifoloji-riyazi dünyagörüşündə və say sistemində 10-luq və 12-lik say sisteminin yaran­ma­sının əsas mifoloji kökləri yaradılış və təqvim mifləri ilə bağlıdır (12, 72). Təqvim miflərində isə 12 bir ildə mövcud ayların sayını göstərir.
Digər tərəfdən, “Oğuz kağan” dastanında Oğuzun iki qadının hərəsindən üç oğlu, oğlanlarının hərəsindən dörd nəvəsi vardır. Nəvələrinin ümumi sayı 24 – səmavi qadından 12, yer qadınından 12-dir. Boyların sayının on iki olması ilkin əcdad haqqında mifdə Oğuz kağanın bir qadından olan nəvələrinin sayını işarələyə bilər. Məsələyə bu aspektdən yanaşsaq, yazıya alınmayan başqa boyların mövcudluğu şübhə doğurmur. Ola bilsin ki, bu boyların sayı da 12-ə bərabər olsun.

1.