Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

SO`ZLARNING SHAKL VA MA`NO MUNOSABATIGA KO`RA TURLARI
1.Shakldosh so’zlar (omonimlar) – aytilishi va yozilishi bir xil bo’lib, turli atash ma’nolarini bildirgan so’z va qo’shimchalarga aytiladi. Shunga ko’ra omonimlar leksik(so’z, lug’aviy) va affiks omonimlarga bo’linadi.

Dalada ot kishnadi

Chaqaloqqa ot qo’yildi

To’pni menga ot har uchala gapda qo’llangan ot so’zi shaklan bir xil bo’lsada, aslida mutlaqo boshqa-boshqa so’zlardir.

Lug‘aviy (leksik) omonimlar nutq jarayonida so‘z o‘yini uchun qulay imkoniyat yaratadi. Ayniqsa, zakiylik san’atida ulardan o‘rinli foydalanish askiyachilarning mahorati sanaladi.

Masalan, Abdulhay Maxsum Navbahor payrovi bo‘yicha askiyada: «Ikkovlaring ham o‘ta dangasasizlar. Yakshanba kuni olma bog‘ga kirib, daraxtlarni oqlaymiz», desam, «Bizni ish kam joyga yetaklang», deysizlar. Bu o‘rinda ish kam «uzum ko‘tarib taraladigan moslama» va «ish kam» ma’nolarini bildirish uchun qo‘llangan yoki G‘ulomjon Ro‘zi­boyev cho‘tir so‘zining tovush tomonining bir xilligidan foydalanib, ikki so‘z o‘rnida ishlatadi:

«Bir gap eshitib qoldim. Saydullaxon choyxonada nasiyaga muomala qilib, idoraga pul topshirmagan ekan, hisobchilar o‘zini o‘tqazib olib, «cho‘turyapti» deb eshitdim. Bu o‘rinda cho‘tir so‘zi:

1. Bujur; 2. Cho‘t ur ma’nolarida ishlatilgan.

O‘zbek tilida leksik omonimlar ko‘p ishlatilganligi sababli, u maxsus she’riy janr — tuyuqqa ham asos bo‘lib xizmat qiladi.
Omonimlikda nechta shakl bo’lsa, shuncha ma’no bo’ladi va shuncha so’z hisoblanadi

O’t –4 ta shakl to’rtta so’z hisoblanadi.

O’t - harakat O’t – olov O’t – maysa O’t – tana a’zosi

Shakldosh so’z bir so’z turkumi doirasida ham, bir necha so’z turkumi doirasida ham bo’lishi mumkin:

Uyga o’t ketdi – ot so’z turkumida Dalada o’t ko’kardi - ot so’z turkumida – bir xil turkum

Oting nima – ot so’z turkumi Uzoqqa otib yubor – fe’l so’z turkumida – har xil turkum