Dt ni lоyihalash shablоnlari. Spesifikatsiya. Arxitekturaviy shablonlar

Tasdiqlangan yechimlar.

G'ildirakni qayta ixtiro qilish o'rniga, tayyor echimlardan foydalanish

orqali kamroq vaqt sarflanadi.



Kodni standartlashtirish. S

tandart birlashtirilgan echimlardan foydalangan holda kamroq

loyiha xatolariga yo'l qo'yiladi, chunki ulardagi barcha yashirin muammolar allaqachon

topilgan.



Umumiy dasturlash lug'ati. B

oshqa dasturchilarga qanday ajoyib loyiha o'ylab topganingizni

va buning uchun qanday sinflar kerakligini tushuntirishga bir soat vaqt sarflash o'rniga, shablon

nomini aytasiz holos.

---

Shablon tavsifi.



Hosil qiluvchi shablonlar dasturga keraksiz bog'liqliklarni kiritmasdan

moslashuvchan tarzda ob'ektlar yaratadilar.



Tuzilmaviy shablonlar ob'ektlar o'rtasidagi munosabatlarni o'rnatishning turli

usullarini ko'rsatadi.



Xulq-atvorli shablonlari ob'ektlar o'rtasidagi samarali aloqa haqida

g'amxo'rlik qiladi.

---

Shablonlarning afzalliklari



Loyihalash shablonlaridan foydalanish alohida ijrochilar va butun

guruhning ish samaradorligini oshiradi.



Ko'pgina loyihalash shablonlaridan foydalanish, shuningdek, yanada

o'zgartiriladigan va moslashuvchan dasturiy ta'minotni yaratishga imkon

beradi.



Loyihalash

shablonlari

to'g'ri

o'rganilsa,

ob'ektga

yo'naltirilgan

loyihalashning asosiy tamoyillarini umumiy tushunishga katta yordam

beradi.



Loyihalash shablonlari ishlab chiquvchiga sinf merosining noqulay

ierarxiyasini yaratmasdan, murakkab muammolar uchun loyiha echimlarini

topishga imkon beradi.

---

Arxitekturaviy shablon

Arxitekturaviy shablon - bu ma'lum kontekst doirasida dastur arxitekturasida

ko’pincha yuz beradigan muammoning umumiy va takrorlanuvchi yechimi.

Arxitekturaviy shablonlar dasturiy ta'minotni loyihalash shablonlariga o'xshaydi,

lekin kengroq qamrovga ega.

---

Arxitekturaviy shablonlar



1. Qatlamli shablon (многоуровневый)



2. Mijoz-server shabloni (клиент-серверный)



3. Etakchi-izdosh (ведущий-ведомый)



4. Kanallar va filtrlar 



5. Vositachi shabloni



6. Foydalanuvchilararo shablon (одноранговый)



7. Voqealarga asoslangan (шина событий)



8. Model-view-controller



9. Doska



10. Interpretator

---

Qatlamli shablon



Bu

shablon

abstraksiyaning

ma'lum darajalarida joylashgan

ba'zi kichik vazifalar guruhlariga

bo'linishi

mumkin

bo'lgan

tuzilmaviy dasturlarda ishlatiladi.

Har bir qatlam keyingi yuqori

qatlam

uchun

xizmatlarni

taqdim etadi.

---

Qatlamli shablon

Ko'pincha umumiy axborot tizimlarida quyidagi 4 ta qatlamni uchratish mumkin:



Taqdimot qatlami (foydalanuvchi interfeysi qatlami sifatida ham tanilgan)



Ilova qatlami (shuningdek, xizmat ko'rsatish qatlami sifatida ham tanilgan)



Biznes mantiqiy qatlami (fan sohasi qatlami sifatida ham tanilgan)



Ma'lumotlarga kirish qatlami (ma'lumotlarni saqlash qatlami sifatida ham 

tanilgan)

Foydalanish sohasi:



Umumiy ish stoli ilovalari.



Veb-ilovalar



elektron tijorat.

---

Qatlamli shablon

Yaxshi tomoni:



Bitta past qatlam yuqori darajadagi turli qatlamlar tomonidan ishlatilishi

mumkin.



Qatlamlar standartlashtirishni osonlashtiradi, chunki darajalarini aniq

belgilaymiz.



O'zgarishlar bir qatlam ichida amalga oshiriladi, qolgan qatlamlar esa

o'zgarishsiz qoladi.

Kamchiliklari:



Universal emas.



Ba'zi hollarda, ba'zi qatlamlarni o'tkazib yuborish mumkin.

---

Mijoz-server shabloni

Ushbu shablon ikki qismdan iborat: server va ko'plab

mijozlar. Server komponenti mijoz komponentlariga

xizmatlarni taqdim etadi. Mijozlar serverdan xizmatlar

so'rashadi va u o'z navbatida mijozlarga xuddi shu

xizmatlarni taqdim etadi. Bundan tashqari, server

mijozlar so'rovlarini "tinglashda" davom etaveradi.

Foydalanish sohasi:



Onlayn

ilovalar

(elektron

pochta,

hujjat

almashish, bank xizmatlari).

---

Mijoz-server shabloni

Yaxshi tomoni:



mijozlar so'rovlarini amalga oshiradigan xizmatlar

to'plamini modellashtirish uchun mos keladi.

Kamchiliklari:



So'rovlar, odatda, serverdagi alohida oqimlarda

bajariladi.



Jarayonlar orasidagi o'zaro ta'sir resurslar sarfini

oshiradi, chunki turli mijozlar turli xil tasavvurga ega.

---

Etakchi-izdosh

Bu shablon ham ikkita ishtirokchini o'z ichiga oladi - etakchi va izdoshlar.

Rahbar vazifalarni bir xil izdoshlar o'rtasida taqsimlaydi va yakuniy natijani "qo'l

ostidagilar" dan olingan natijalar asosida hisoblab chiqadi.

Foydalanish sohasi:



Ma'lumotlar bazasi replikatsiyasida.



Kompyuterdagi shinasiga ulangan periferik qurilmalar

---

Etakchi-izdosh

Yaxshi tomoni:



Aniqlik, chunki xizmatni bajarish turli xil ilovalarga ega bo'lgan turli

izdoshlarga topshiriladi.

Kamchiliklari:



Barcha izdoshlar izolyatsiya qilingan, ularda umumiy holat yo'q.



Etakchi-izdosh aloqasida kutish davri muhim kamchilikdir. Masalan, real

vaqt tizimlarida.



Faqat yechimi qismlarga bo'linishi mumkin bo'lgan muammolar uchun

javob beradi.

---

Kanallar va filtrlar

Ushbu shablon ma'lumotlar oqimini ishlab chiqaradigan va qayta ishlaydigan 

tizimlar uchun mos keladi. Har bir ishlov berish bosqichi filtr komponenti ichida 

amalga oshiriladi. Ishlov beriladigan ma'lumotlar kanallar orqali uzatiladi. Ushbu 

kanallar ma'lumotlarni buferlash yoki sinxronlashtirish uchun ishlatilishi mumkin. 

Foydalanish sohasi:



Kompilyatorlar. Ketma-ket filtrlar leksik, sintaksis tahlil qilish, semantik tahlil va kod 

yaratishni amalga oshiradi.



Bioinformatikadagi ish jarayonlari. 

---

Kanallar va filtrlar

Yaxshi tomoni:



Ular parallel jarayonlarni amalga oshirishlari mumkin, agar kirish va chiqish

oqimlardan iborat bo'lsa va filtrlar ma'lumotlarni olgandan keyin hisob-kitoblarni

boshlaydilar.



Filtrlarni osongina qo'shish mumkin. 



Tizim osongina kengaytirilishi mumkin.Filtrlar qayta ishlanishi mumkin. Ular

mavjud filtrlar to'plamining barcha turdagi kombinatsiyalarini yaratib, turli xil

konveyerlarni qurishlari mumkin.

Kamchiliklari:



Eng sekin filtrlash jarayonlari tufayli samaradorlik kamayadi. Bir filtrdan

boshqasiga o'tishda ma'lumotlarni o'zgartirish amalga oshiriladi, bu esa

resurslarning ko'payishiga olib keladi.

---

Vositachi shabloni

Ushbu shablon bog’lanmagan komponentlar bilan taqsimlangan tizimlarni

tuzish uchun kerak. Ushbu komponentlar bir-biri bilan masofaviy xizmat

chaqiruvi orqali bog'lanishi mumkin. Vositachi komponent komponentlarning

o'zaro ta'sirini muvofiqlashtirish uchun javobgardir. Server o'z imkoniyatlarini

(xizmatlari va xususiyatlari) vositachi (broker) orqali joylashtiradi. Mijoz

brokerdan xizmat talab qiladi. Keyin broker mijozni reestridan tegishli xizmatga

yo‘naltiradi.

Foydalanish:

Apache ActiveMQ, Apache Kafka,

RabbitMQ va JBoss Messaging kabi

xabar brokerlari

---

Vositachi shabloni

Yaxshi tomoni:



Ob'ektlarni dinamik ravishda o'zgartirish, qo'shish, o'chirish va ko'chirish

mumkin. Ushbu shablon taqsimlash jarayonini ishlab chiquvchi uchun

shaffof qiladi.

Kamchiliklari:



Xizmat tavsiflarini standartlashtirish kerak.

---

Foydalanuvchilararo shablon

Ushbu shablonda foydalanuvchilar deb ataladigan alohida komponentlar

mavjud. Foydalanuvchilar boshqa foydalanuvchilardan xizmatlar so'raydigan

mijoz sifatida ham, boshqa foydalanuvchilarga xizmat ko'rsatuvchi server

sifatida ham harakat qilishlari mumkin. Foydalanuvchi mijoz yoki server yoki

barchasi bir vaqtning o'zida bo'lishi mumkin va vaqt o'tishi bilan o'z rolini

dinamik ravishda o'zgartirishi mumkin.

Foydalanish sohasi:



Fayl almashish tarmoqlari (Gnutella va G2)



Multimedia protokollari (P2PTV va PDTP)



Xususiy multimedia ilovalari (xuddi shu Spotify kabi).

---

Foydalanuvchilararo shablon

Yaxshi tomoni:



Markazlashtirilmagan hisoblashni qo'llab-quvvatlaydi. Har qanday

tugundagi nosozliklarga juda chidamli.



Resurs va hisoblash quvvati jihatidan yuqori miqyoslilik.

Kamchiliklari:



Xizmatlar sifatiga kafolat yo'q, ya’ni tugunlar o'z-o'zidan hamkorlik qiladi.



Xavfsizlikni kafolatlash qiyin.



Ishlash tugunlar soniga bog'liq.

---

Voqealarga asoslangan

Ushbu shablon asosan voqealar bilan o'zaro ta'sir qiladi va 4 ta asosiy

komponentga ega: voqea manbai, voqea tinglovchisi, kanal va voqealar

asosi. Manbalar voqea asosida ma'lum kanallar uchun xabarlarni joylashtiradi.

Tinglovchilar ma'lum kanallarga obuna bo'lishadi. Tinglovchilarga obuna

bo'lgan kanallarda joylashtirilgan xabarlar paydo bo'lishi haqida xabar

beriladi.

Foydalanish sohasi:



Android uchun ishlab chiqilgan ilovalar



Xabar berish xizmatlari

---

Voqealarga asoslangan

Yaxshi tomoni: 



Osonlik bilan yangi obunachilar, noshirlar va ulanishlarni qo'shiladi. Yuqori 

taqsimlangan ilovalar uchun yaxshi ishlaydi. 

Kamchiliklari: 



Muammoni mashtablashtirish orqali barcha xabarlar bitta voqea asosi 

orqali o'tadi. 

---

Model-view-controller

Ushbu shablon MVC shabloni sifatida ham tanilgan. U interaktiv ilovalarni 3 qismga ajratadi: 

1.

model - asosiy ma'lumotlar va funksionallikni o'z ichiga oladi; 

2.

view - foydalanuvchiga ma'lumotni ko'rsatadi (bir nechta ko'rinishni o'rnatishingiz mumkin); 

3.

kontroller - foydalanuvchidan ma'lumotlarni qayta ishlash bilan shug'ullanadi. 

Foydalanish sohasi:



Asosiy dasturlash tillarida yozilgan WWW-ilovalar arxitekturasi. 



Veb-freymvorklar (masalan, Django va Rails) 

---

Model-view-controller

Yaxshi tomoni:



Bir hil modelning turli ko'rinishlarini yaratishni soddalashtiradi; ular ish

vaqtida yoqilishi yoki o'chirilishi mumkin.

Kamchiliklari:



Algoritmning murakkabligi oshadi. Foydalanuvchi xatti-harakatlarida

ko'plab keraksiz o'zgarishlarga olib kelishi mumkin.

---

Doska

Ushbu shablon aniq deterministik echimlar mavjud bo'lmagan muammolar uchun to’g’ri

keladi. Doska shabloni 3 ta asosiy komponentdan iborat:



doska - bu mumkin bo'lgan echimlar to’plamidan iborat ob'ektlarni o'z ichiga olgan

tuzilmaviy global xotira;



bilim manbai - o'z hususiyatiga ega ixtisoslashtirilgan modullar;



boshqaruv komponentlari - modullarni tanlaydi, sozlaydi va bajaradi.

Foydalanish sohasi:



nutqni aniqlash;



avtomobilni identifikatsiya qilish va kuzatish;



oqsil tuzilmalarini aniqlash;

---

Doska

Yaxshi tomoni:



Yangi ilovalarni oson qo'shish.



Ma'lumotlar maydoni tuzilmalarini osongina kengaytirishingiz mumkin.

Kamchiliklari:



Ma'lumotlar tuzilmalarini tahrirlash haqiqatan ham qiyin, ya’ni bunday

o'zgarishlar barcha ilovalarga ta'sir qiladi.



Sinxronizatsiya va kirishni boshqarish talab qilinishi mumkin.

---

Interpretator

Bu maxsus dasturlash tilida yozilgan dasturlarni tarjima qilish kerak bo'lgan

komponentni ishlab chiqish uchun javob beradi. Asosan, u qandaydir maxsus

dasturlash tilida yozilgan satrlarni (boshqacha aytganda: "jumlalar" yoki

"ifodalar") ifodalashni tavsiflaydi.

Foydalanish sohasi:



ma'lumotlar bazasi so'rov tillari (SQL);



ma'lumotlar uzatish protokollarini tavsiflash

uchun ishlatiladigan tillar.

---

Interpretator

Yaxshi tomoni:



Yuqori dinamik harakatlanish mumkin.



Dasturlash qulayligi nuqtai nazaridan oxirgi foydalanuvchilar uchun ajoyib yechim.

Kamchiliklari:



Ishlash muammolari sifatida talqin qilingan til kompilyatsiya qilinganidan sekinroq

bo’ladi.