Дўстов Ҳ. Б. Коррозиядан ҳимоя қилиш

6.3. Технологик муҳитлардаги металлар газ коррозиясининг баъзи 
ҳоллари 
Кимё саноатида кўпгина технологик жараёнлар ёки уларнинг маълум 
босқичлари газ муҳитида юқори ҳарорат ва юқори босим остидаги 
шароитларда кечади.
100 дан 200–300°С гача бўлган ҳароратларда кўпгина газлар унчалик 
хавфли эмас. Газларнинг кимёвий фаоллиги ва металлар газ коррозиясининг 
тезлиги 200–300°С дан юқори ҳароратларда кескин ортади. Масалан, хлор 
200°С дан юқори водород хлориди – 300°С дан юқори, олтингугурт диоксиди, 
азот диоксиди, олтингугурт буғлари эса – 500°С дан юқори ҳароратларда 
темир қотишмаларига таъсир қила бошлайди. 
Технологик газ муҳитларининг бундай ўзига хослиги ва уларнинг 
саноатда кенг ишлатилиши металларнинг реал шароитларда ўзини тутишини 
батафсил кўриб чиқишни тақозо этади.
6.3.1. Пўлатнинг углеродсизланиши 
Юқори ҳароратларда газ фазасидаги кўпгина технологик жараёнлар 
пўлатнинг декарбюризацияси ва углеродсизланиши туфайли мураккаблаша-
ди. Бу ҳолнинг моҳияти шундан иборатки, 650 °С дан юқори ҳароратларда 
оксид плёнкасининг ҳосил бўлишидан ташқари плёнкага тегиб турган металл 
сиртининг углеродга танқислиги вужудга келади. Яъни, пўлатнинг сирт 
қатламларида углерод миқдори камаяди. Бундай жараён таркибида О
2
, Н
2
О 
ёки СО бўлган оксидловчи атмосферада кўпроқ кузатилади. Бундай ҳолат 
водород муҳитида ҳам кузатилиши мумкин. 
Декарбюризация кўпгина кимёвий жараёнлар билан бирга амалга ошиши 
мумкин. Масалан, олтингугурт хом ашёсини ўтда тоблаб пишириш 750–
850°С, турли оксидловчи муҳитларда (О
2
, Н
2
О, СО) метаннинг конвер-сияси 
700–1000°С ҳароратларда амалга оширилади. Бундай жараёнлар қаторига кўп 
турдаги ёниш жараёнларини, оксидловчи крекингни ва бшқаларни киритиш 
мумкин. Декарбюризация пўлатнинг қаттиқлигини ва мустаҳкамлигини 
пасайтиради, ундан тайёрланган буюмларнинг хизмат муддатини 
камайтиради.
Углеродсизланиш ҳодисасининг асосида цементит – Fe
3
C нинг 
қайтарилиш жараёни ётади: 
Fe
3
C + 1/2O
2
= 3Fe + CO 
Fe
3
C + СО
2
= 3Fe + 2СО 
Fe
3
C + H
2
O = 3Fe + CO + H
2 
650°С дан юқори ҳароратда углероднинг диффузия коэффициенти металл 
атомларининг диффузия коэффициентидан катта бўлади. Натижада 
ҳаракатчан металл атомлари реакция зонасига диффузияланади ва оксидлов-

---

142 
чи билан таъсирлашади. Углероднинг пўлатдаги диффузия тезлиги 
металлнинг оксидланиш тезлигидан катта бўлади. Ҳимоя плёнкаси ҳали ҳосил 
бўлмаган дастлабки вақтларда декарбюризация кузатилмайди. Металл 
закининг ҳосил бўлиши секинлашганда углеродсизланаётган пўлат 
қатламининг қалинлашуви кузатилади. Қўшимча қиздириш давомида бу 
қатламнинг чуқурлиги бир неча миллиметргача бориши ммумкин.
Газ муҳитидаги Н
2
О, CO
2
ва О
2 
нинг миқдори ортиши билан декарбюри-
зацияланиш даражаси ортади. Аксинча, газ муҳитидаги СО ва СН
4 
миқдори-
нинг ортиши углеродсизланиш даражасини пасайтиради.
Пўлатга алюминий ва вольфрамнинг қўшилиши декарбюризацияга 
мойилликни пасайтиради. Хром, марганец ва кобалт жараёнга кам таъсир 
кўрсатади, кремний, никел, ванадий эса деярли таъсир қилмайди.